2. BÖLÜM

COVID-19 DÖNEMİNDE FİRMALARDA GÖRÜLEN SORUNLAR VE FİRMA ÖLÇEKLERİNE GÖRE SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Covid-19 Döneminde Firmalarda Görülen İlk Beş Sorun

Firmalarda genel itibariyle saptanan sorunların ve sunulan çözüm önerilerinin incelendiği bu bö-lümde başlıca sorunlar ve dağılımı üzerine elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Uygulanmış olan anketlerden hareketle saptamalar ve özellikle çözüm önerileri başlıca beş sorunun yüzde dağılımı, başlıca beş sorunun dönemler itibariyle önem derecesinde gösterdiği değişim ve tüm saptanan sorunların dört tip etki bakımından analizi yapılmıştır. Bu incelemede Covid süreci için önem arz eden ve farklılaşan çözüm önerilerine ve saptamalara ilgili şekillerin altında yer verilmiştir.

Covid- 19 sürecinde Türkiye genelinde faaliyet gösteren farklı ölçeklerdeki firmalarda ve tüm sektörlerde görülmekte olan temel sorunlara ilişkin bulgular şekil 5’te gösterilmektedir. Faaliyet gösteren firmaların başlıca sorunu %31 ile talep daralmasıdır. İkinci sırayı %30 ile finansman sorunları üçüncü sırayı maliyet artışı, dördüncü sırada kalifiye personel ve son olarak tahsilat so-runları başlıca sorunları oluşturmaktadır. Bu beş temel sorun firmaların Covid-19 döneminde bil-dirdikleri sorunların %70’ini oluşturmaktadır.

Covid-19 Döneminde Firmalarda Görülen İlk Beş Sorun ve Çözüm Önerileri;

Şekil 5: Covid-19 Döneminde Karşılaşılan Toplam Sorunların %70’ini Oluşturan İlk Beş Soru-nun Dağılımı

Talep Daralması: Covid-19 döneminde yaşanan sorunlar arasında en yüksek oran talep daralma-sına aittir. İç ve dış pazarda talepte büyük oranda azalma olduğu, virüsün müşterilerin tüketim davranışlarını ve harcama eğiliminde azalma ile iş hacmini etkilediği belirtilmiştir. Talepteki da-ralma ve tedarik zincirindeki aksamaların firmalar için büyük risk barındırdığı aktarılmıştır.

Ayrıca alınan önlemler dâhilinde kapalı olan firmaların açıldıktan sonra bile müşteri kaybı yaşa-yacağı düşünülmektedir. Devlet desteği ile yeni pazarlar bulunması, teşvik paketleri uygulanması, uluslararası ticareti kolaylaştırıcı önlemler alınması önerileri sunulmuştur.

Finansman Sorunları: Salgın sebebiyle ekonomik faaliyetlerin minimuma inmesi ya da durma noktasına gelmesi sebebiyle nakit akışının sağlanamadığı, finansman kaynağına ulaşmakta sıkıntı yaşandığı iletilmiştir. Kredi temininde bürokratik engellerin azaltılması istenmiştir. Ayrıca kredi-lerde ödeme kolaylığı sağlamak amacıyla firmaların borçlarını yapılandırma talebi mevcuttur.

Maliyet Artışı: Sosyal hareketliliğin sınırlandığı bu günlerde firmaların cirolarındaki ciddi düşüş-lere rağmen sabit giderlerin etkisiyle maliyetlerinin arttığı bildirilmiştir. Özellikle çalışan sağlığı-nı korumak amacıyla alınan önlemlerin maliyetleri arttırıcı etki yarattığı iletilmiş, ulusal zorunlu stok bulundurma yükümlülüğü ve döviz kurlarındaki dalgalanmanın firmalara olumsuz etki yarat-tığı söylenmiştir. Kısa çalışma ödeneğinin kapsamının genişletilerek süresinin uzatılması ve vergi indirimi gibi firmaların maliyetlerini azaltıcı öneriler iletilmiştir.

Kalifiye Personel: İstihdamı korumanın her geçen gün zorlaştığı, çalışma saatlerindeki düzenle-menin ya da evden çalışmanın verimliliği etkilediği iletilmiş, virüs sonrasında ciddi bir işsizlik ile karşılaşılacağı öngörülmüştür. Devlet desteği ile hem çalışanların hem de firmaların bu süreç içe-risindeki mağduriyetinin azaltılması ve çalışan sağlığını korumak için genel çalışma şartlarını iyileştirici düzenlemeler yapılması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Salgının etkisi ile yurtiçi ve yurtdışında teslim edilmiş ve vadesi gelmiş ödemelerin tahsil edilemiyor olduğu, üretilen ürünleri teslim etmekte tereddütler yaşandığı belir-tilmiştir. Farklı satış yöntemlerinin geliştirilmesi ve tahsilatlarda ticari alacak sigortasına yönelme önerilmiştir.

Şekil 6: Covid-19 Döneminde Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

İlk beş sorun incelendiğinde tüm sorunların etkisinin 2020 ilk iki çeyrek döneminde beklenenin üzerinde olduğu dolayısıyla bu salgının var olan sorunların etkisinin derinleştirdiğini göstermiştir. Talep daralması ve tahsilat sorunları U etkisi özelliği göstermekteyken finansman sorunları, mali-yet artışı ve kalifiye personel sorunları artan etki özelliği göstermektedir.

Şekil 7: Covid-19 Döneminde Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Payları-nın Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Artan etkiye sahip sorunlardan ilk beş kategoride olmayan üretim sorunu aşağıda açıklanmıştır. İlk beş kategoride bulunan finansman sorunları, maliyet artışı ve kalifiye personele ait sorunlar yukarıda belirtilmiştir.

Üretim: Salgın döneminde oluşmuş olan durum sonrası üretime devam etmekte kararsızlık ya-şandığı, firmaların üretim kapasitesinin düşmüş olduğu ve üretim girdi temininde sıkıntılar olduğu iletilmiştir. Üretim girdilerinin üzerindeki gümrük vergisinin azaltılması, yerli üretimin destek-lenmesi, önlemlerin alınarak üretimin sürekliliğinin sağlanması önerilmiştir.

Şekil 8: Covid-19 Döneminde Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Payları-nın Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip ekonomik ve siyasi belirsizlik kategorisi aşağıda açıklanmıştır. Covid-19 dö-neminde döviz kuru sorunu güncelliğini kaybetmemiştir ancak bu döneme özel bir sorun ya da çözüm önerisi iletilmiştir. Sektör kaynaklı sorunlar ve denetim kategorisinde sorun bildirilmemiş-tir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandemi sonrasındaki dönem ile ilgili belirsizliklerin olduğu vurgulanmıştır. Ekonomide beklenen daralmanın finansal piyasaları olumsuz etkilediği ve gele-cekle ilgili kaygı yaşandığı söylenmiştir.

Bu sorun görülmekte olan sorunların gerisinde kalmış ve diğer sorunlar bu kategorinin önüne geçmiştir.

Şekil 9: Covid- 19 Döneminde U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Covid-19 döneminde U etkisi gösteren bürokrasi ve küresel belirsizliğe dair açıklamalar aşağıda mevcuttur. Talep daralması ve tahsilat sorunlarına ait sorunların açıklaması ilk beş sorun içeri-sinde olduğu için yukarıda açıklanmıştır.

Bürokrasi: Mücbir sebep düzenlemesinin sistemin ilerleyişini etkilediği, KDV iade süreçlerinin aksadığı, devlet tarafından alınan önlemlerin uygulanmasının yavaş ilerlediği aktarılmıştır. Bi-rikmiş KDV iadesi alacaklarının iade sürecinin kolaylaştırılması istenmiştir.

Küresel Belirsizlikler: Dünya genelinde salgının ilerleyişinin nasıl olacağı ve ülkemizde Avrupa pazarının açılıp açılamayacağına dair endişenin hakim olduğu vurgulanmıştır.

Şekil 10: Covid- 19 Döneminde Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Salgın döneminde ters U etkisi göstermiş olan mevzuat, hammadde, teşvik, vergi yükü, rekabet ve tanıtım sorunları aşağıda açıklanmıştır. Kayıt dışı kategorisine ait sorun ya da çözüm önerisi bildi-rilmemiştir. Tanıtım ve Kayıt Dışı kategorilerinde yer alan sorunlar az sayıda ve %1’den az olma-sı sebebiyle %0 görünmektedir.

Mevzuat: Mücbir sebep kapsamının yeterince kapsamlı olmadığı, işyerlerinin alınan önlemler çerçevesinde kapatıldığı ve uluslararası uçuşların sınırlandırıldığı sorunları bildirilmiştir. Mücbir sebep kapsamının genişletilmesi ve alınan önlemlerin tedbirler alınarak azaltılması istenmiştir.

Hammadde: Döviz kurlarındaki dalgalanmalar etkisiyle hammadde temininde zorluklar yaşandı-ğı, hammadde temininin dönem içerisinde git gide zorlaştığı söylenmiştir. Yurtdışından hammad-de tedarik süreçlerinin hızlandırılması, döviz kurlarının sebep olduğu maliyet artışı için finansal destek sağlanması talep edilmiştir.

Teşvik: SGK teşviklerinin istihdam arttırıcı bir etkisinin olmadığı belirtilmiş, içerisinde olduğu-muz bu zorlu günler için çalışma ortamında hem işverene hem de çalışana sosyal devlet anlayışı ile gerekli olan desteklerin sağlanması istenmiştir.

Vergi Yükü: Alınan vergilerin ve SGK yükümlülüklerinin bu dönemde alınmaması ve ödemele-rin ileri tarihlere ertelenmesi talep edilmiştir.

Rekabet: Satış için ürün bulmakta zorlanılan bir süreç içerisinde olunduğu ve bazı firmaların stokçuluk yaptığı vurgulanmıştır. Rekabetin etkisiyle olağanüstü bir boyutta fiyat artışlarının ya-şandığı belirtilmiştir. Stok yapan firmalar üzerinde etkin ve caydırıcı önlemler alınması istenmiş-tir.

Tanıtım: Salgın döneminde pazarlama ve reklam faaliyetlerinin durduğu belirtilmiştir. Ayrıca ülkemizin Covid-19 dönemindeki duruşunun detaylıca anlatılmasının ülkenin turizm imajına olumlu etki sunacağı düşünülmektedir.

Ciro Düzeyine Göre Firmaların Sorun ve Çözüm Önerileri

Ciro bakımından farklı ölçeklerde olan firmaların sorunların ve sunulan çözüm önerilerinin ince-lendiği bu bölümde de başlıca sorunlar ve dağılımı üzerine elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Her bir ölçek için başlıca beş sorunun dönemler itibariyle önem derecesinde gösterdiği değişim ve tüm saptanan sorunların dört tip etki bakımından analizi yapılmıştır. Bu incelemede Covid süreci için önem arz eden ve farklılaşan çözüm önerileri ve saptamalara ilgili şekillerin altında yer ve-rilmiştir.

Küçük Ölçekli Firmalar

Covid-19 döneminde Küçük ölçekli; “0-10 Milyon TL” ciro düzeyine sahip firmaların başlıca sorunlarının dağılımı incelendiğinde finansman sorunları toplam içinde %22, başlıca beş sorun içinde ise %31 paya sahiptir. İkinci sırada talep daralması, üçüncü sırada tahsilat sorunları, dör-düncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada mevzuat sorunları yer almak-tadır. İlk sırada yer alan beş sorun küçük ölçekli firmaların tüm sorunlarının %62’sini oluşturmak-tadır.

Şekil 11: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %62’sini Oluşturanı İlk Beş Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Şirketlerin cirolarında yaşanan düşüşler nedeniyle net çalışma sermayesi-ne ve nakde ihtiyaç duydukları, kredi alımında sorunlar yaşadıkları ifade edilmiştir. Finansal kaynak bulmanın kolaylaştırılması, şirketlerin önceki yıllara göre azalan ciroları üzerinden destek sağlanması istenmiştir.

Talep Daralması: Azalan talep doğrultusunda firmalarda ciddi gelir kayıpları yaşandığı için fir-malara finansal destek sağlanması ve kredi ödemelerinin faizsiz olarak ertelenmesi istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Tahsilatlarda aksamaların meydana gelmesinin beraberinde firma ödemele-rini de zor duruma soktuğu aktarılmıştır. Devletin kısa çalışma ödeneği gibi destekleme uygula-malarını arttırmasının firmaları olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.

13

Kalifiye Personel: İşgücü temininde zorlanıldığı ve bulaş riski sebebiyle personelin işe gelmek-ten endişe ettiği belirtilmiş, sterilizasyon ve maske temininin önemli olduğu vurgulanmıştır.

Mevzuat: İşyerlerinin ve gümrüklerin kapalı olmasının firmaları olumsuz etkilediği, belirli süre-lerde gümrük giriş ve çıkışlarına müsaade edilmesi ve önlemlerin alınarak kademeli olarak nor-male dönüşün sağlanması talep edilmiştir.

Şekil 12: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Payının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ciro bakımından küçük ölçekli firma kategorisindeki firmalarda ilk iki sorun olan finansman ve talep daralması sorunlarının 2020 ilk iki çeyrekte azalması beklenirken artış gösterdiği görülmek-tedir. Bu iki sorunun 2019 son iki çeyrekteki seviyelerinden düşük olduğu ancak toplam içindeki paylarının beklendiği ölçüde düşmediği görülmektedir. Tahsilat sorunu, kalifiye personelde yaşa-nan sorunlar ve mevzuata ilişkin sorunlar ayrıntılı olarak yukarıda yazılmış ve bu sorunların Co-vid döneminde karantina koşullarından oluşan sorunlar olduğu görülmektedir.

Şekil 13: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Covid-19 döneminde küçük ölçekli firmaların artan etkiye sahip sorunları arasında bulunan ham-madde, teşvik, üretim, bürokrasi ve rekabet kategorisindeki sorunlar aşağıda açıklanmıştır. Tahsi-lat Sorunları, kalifiye personel ve mevzuat konusundaki sorunların açıklamaları yukarıda mevcut-tur. Tanıtım kategorisinde salgın dönemine ait özel bir sorun ya da çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Hammadde: Birçok firmanın hammadde tedarikinde sorun yaşadıkları iletilmiştir.

Teşvik: Sağlanan personel desteklerinin yeterli olmadığı belirtilmiş ve desteklerin arttırılması istenmiştir.

Üretim: Covid-19 salgın döneminde üretimin durma noktasına geldiği belirtilmiş, üretimin baş-layacağı şartların belirlenmesi ve gerekli çalışma şartlarının sağlanması tavsiye edilmiştir.

Bürokrasi: Maliye ve hukuk sisteminde gecikmeler yaşandığı bildirilmiştir.

Rekabet: Bu dönemde stok yapan firmaların piyasayı olumsuz etkilediği belirtilmiş, devlet eliyle düzenleme yapılması istenmiştir.

Tüm bu sorunlar ve öneriler incelendiğinde küçük ölçekli firmaların sorunlarının yaklaşık %50’si var olan sorunlar olduğu kalan kısmının ise bu sürece has sorunlar olduğu görülmüştür.

Şekil 14: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Bu dönemde 2019 yılı ikinci yarısında görülen sektöre has sorunların önemini yitirdiği bu döne-min koşullarından kaynaklanan sorunların öne çıktığı görülmektedir.

Şekil 15: Covid- 19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Az sayıda çalışanı olan küçük ölçekli firmaların sorunlarının %50’ye yakını önceden var olan sorunlardır ve U etkisi göstermektedir. Finansman sorunları ve talep daralmasına ait sorunlar yu-karıda açıklanmıştır. Döviz kurunda salgın dönemine ait özel bir sorun ya da çözüm önerisi bildi-rilmemiştir.

Şekil 16: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisi gösteren sorunlar ekonomik ve siyasi belirsizlik ve maliyet artışı sorunlarıdır ancak bu sorunların ağırlığı 2020 yılı ilk yarısı için beklenenin altındadır. Dolayısıyla önem sıralama-sındaki yerinin değiştiği görülmüştür.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Covid-19 salgınının yayılması hızı ve salgın sonrası döneme ilişkin ekonomik belirsizliklerin arttığı iletilmiştir.

Orta Ölçekli Firmalar:

Covid-19 döneminde Orta ölçekli; “10-50 Milyon TL”, ciro düzeyine sahip firmaların başlıca sorunlarının dağılımı incelendiğinde finansman sorunları toplam içinde %24, başlıca beş sorun içinde ise %30 paya sahiptir. İkinci sırada talep daralması, üçüncü sırada mevzuata ilişkin sorun-lar, dördüncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada eşit paya sahip olan maliyet artışı ve tahsilat sorunları yer almaktadır. İlk sırada yer alan beş sorun orta ölçekli firma-ların tüm sorunlarının %76’sını oluşturmaktadır.

Şekil 17: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %76’sını Oluşturan Başlıca Sorunların Dağılımı

Finansman Sorunları: Firmaların banka kredilerini ödemede nakit sorunu yaşadıkları, maaş ve prim desteğinde gecikme yaşandığı ve finansman araçlarına ulaşım zorluğu olduğu belirtilmiştir. Faaliyetlerin devam edebilmesi için ucuz finansman kaynağına ulaşımın kolaylaştırılması ve kredi ödemelerinin ertelenmesi istenmiştir.

Talep Daralması: Talep yetersizliğinin etkisiyle birçok sektörün durma noktasına geldiği belir-tilmiştir. Devlet tarafından yeni yatırımların önünün açılması ve yeni pazar arayışında destek sağlanması istenmiştir.

Mevzuat: Mücbir sebep kapsamının dar tutulmuş olduğu ve alınan önlemler dahilinde kapanmak zorunda olan işyerlerinin ve sınırların firmaları olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Faaliyetleri kıs-men durmuş olan firmaların kısa çalışma ödeneğine başvurdukları ve üretim çalışmalarının azal-dığı aktarılmıştır. Mücbir sebep kapsamının genişletilmesi ve firmalar eski cirolarına ulaşıncaya kadar personel maliyetini düşürmek için SGK ve stopaj teşviki talep edilmiştir.

Kalifiye Personel: İstihdamı korumanın zorlaştığı bu günlerde mevcut işçileri istihdam etme ko-nusunda kararsızlık yaşandığı belirtilmiş, devlet tarafından sağlanacak olan desteklerin bir an ön-ce hayata geçmesi istenmiştir.

Maliyet Artışı: İşçilik, kira ve enerji gibi girdi maliyetlerinin bu dönemde artış gösterdiği, firma-ların gider kalemlerinin gelirlerinin oldukça üstünde olduğu iletilmiştir. Maliyetlerin firmalar için makul olacak bir düzeye düşürülmesi istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Firmaların piyasadan alacaklarını tahsil edemedikleri bu durumun firma ödemelerini güç duruma soktuğu üzerinde durulmuştur. Uzun vadeli, düşük faizli kredi desteği talep edilmiş, normalleşme süresine geçildikten sonra vergi ve SGK ödemelerinde erteleme ile ekonomik durgunluğa çözüm oluşturulabileceği öngörülmüştür.

Şekil 18: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Başlıca Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ciro büyüklüğü bakımından orta ölçekli firmaların karşılaştıkları sorunların yıllar itibariyle dönü-şümü incelendiğinde başlıca sorunlarda üç tip etkinin tümünün var olduğu görülmüştür. Finans-man sorunlarında ve tahsilat sorunlarında artan etki, talep daralması ve kalifiye personel sorunla-rında U etkisi, Mevzuat ve maliyet artışı sorunlarında ise ters U etkisi görülmektedir.

Şekil 19: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Orta ölçekli firmaların finansman ve tahsilat sorunları için önerileri yukarıda verilmiştir. Üretim, vergi yükü ve rekabet kategorilerinde belirtilen sorunlar aşağıda verilmiştir. Bu üç kategorideki sorunların önceki dönemlerde bu ölçekte görülmediği bu dönemde ortaya çıkan geçici sorunlar olduğu görülmüştür.

Üretim: Salgının zamana yayılacağı ve üretimde yarattığı negatif etkinin derinleşeceğinin tahmin edilmekte olduğu ifade edilmiştir. Salgın nedeniyle üretimlerin tam zamanlı yapılamadığı ve ka-pasitenin verimli kullanılamadığı belirtilmiştir. Salgın nedeniyle çalışma hayatının etkilenmemesi için işyerlerinde sağlık ve güvenlik önlemlerinin en yüksek seviyeye çıkartılarak tam zamanlı çalışma ortamının sağlanması için devlet teşviki talep edilmiştir.

Vergi Yükü: Mücbir sebep kapsamında olmayan firmaların vergi ödemelerini yerine getirmekte sorun yaşadıkları bildirilmiştir. Bu süreç için vergi yükümlülüklerinin azaltılması ve mücbir sebep kapsamının genişletilmesi istenmiştir.

Rekabet: Salgını fırsata çevirmek isteyenlerin fiyatları fahiş derecede yükselterek hem tüketiciyi hem de diğer firmaları mağdur ettikleri vurgulanmıştır. İlgili bakanlık ve belediyeler tarafından kontrollerin sıklaştırılması ve yasal işlemlerin arttırılması istenmiştir.

Şekil 20: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Salgın döneminde sektör kaynaklı sorun bildirilmemiş olup ekonomik ve siyasi belirsizlik katego-risinde bildirilen sorunlar ve çözüm önerilerine ait açıklamalar aşağıdadır.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Yaşanan gelecek kaygısı ile birlikte mevcut işçileri istihdam etme konusunda kararsızlıkların hakim olduğu, firmalar yeniden çalışmaya başladığında yurtdışı siparişlerinin eskisi gibi olmayacağı endişesi yaşandığı belirtilmiştir.

Şekil 21: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip sorunlar arasında bulunan talep daralması ve kalifiye personele ait sorunlar yuka-rıda açıklanmıştır. Küresel belirsizlik kategorisinde bildirilmiş olan sorun ya da çözüm önerisi salgın dönemine özel değildir. Bürokrasi sorunu ise aşağıda açıklanmıştır.

Bürokrasi: Kredi temininde karşılaşılan prosedür sorunun çözülmesi ve KDV iade süreçlerinin hızlandırılması istenmiştir.

Şekil 22: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Mevzuat ve maliyet artışına ait sorunlar yukarıdaki bölümde yazılmıştır. Hammadde ve döviz kuru kategorisindeki sorun ve çözüm önerisine ait açıklamalar aşağıda mevcuttur. Teşvik katego-risinde Covid-19 salgını dönemine özel bir sorun ya da çözüm önerisi iletilmemiştir. Ayrıca dö-nem içerisinde tanıtım kategorisinde sorun ya da çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Hammadde: Türk lirasının değer kaybetmesi ve gelir kaybı ile hammadde temininin zorlaştığı belirtilmiştir. Ekonomik hayatı canlandırmak ve eski iş hacmine dönüş için yeni reformlar yapıl-ması önerilmiştir. Ayrıca özellikle Uzak Doğu’dan gelen hammaddelerin iç pazarda üretilebilmek için çalışmalar yapılması istenmiştir.

Döviz Kuru: Yaşanan kur artışı sebebiyle dış ticaretin zorlaştığı, dış turizmden gelecek döviz gelirinin bu yıl ciddi oranda düşmesinin beklendiği dile getirilmiştir. Ülkemize gelecek olan ya-bancı turist sayısını arttırmaya yönelik etkin bir tanıtım çalışması yürütülmesi önerilmiştir.

Büyük Ölçekli Firmalar

Covid-19 döneminde Büyük ölçekli; “50 milyon TL üstü” ciro düzeyine sahip firmaların başlıca sorunlarının dağılımı incelendiğinde talep daralması toplam içinde %23, başlıca beş sorun içinde ise %31 paya sahiptir. İkinci sırada finansman sorunları, üçüncü sırada maliyet artışı, dördüncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada tahsilat sorunları yer almaktadır. İlk sırada yer alan beş sorun büyük ölçekli firmaların tüm sorunlarının %76’sını oluşturmaktadır.

Şekil 23: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %76’sını Oluşturan İlk Beş Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Ülkemizde ve dünyada toplam talepte ciddi oranda bir daralma yaşandığı ve çoğu firmada üretime ara verildiği iletilmiştir. Yeni pazar arayışı ve talep arttırıcı teşviklerin dev-reye sokulması istenmiştir.

Finansman Sorunları: Ekonomideki hareketliliğin azalması ile firmaların gelir üretemedikleri ve finansmana ulaşımda sıkıntı yaşandığı aktarılmış, kamu bankalarının yanında özel bankaların da firmaları desteklemesi talep edilmiştir.

Maliyet Artışı: Satışlar olmamasına rağmen personel ve kira gibi sabit giderlerin var olduğu be-lirtilmiştir. Ayrıca döviz kurlarındaki dalgalanmadan kaynaklı girdi maliyetlerinin etkilendiği söylenmiştir. Kurlardaki istikrarsızlığı gidermeye yönelik para politikalarının uygulanması ve kısa çalışma ödeneği gibi desteklerin süresinin uzatılması istenmiştir.

Kalifiye Personel: Covid-19 etkisi ile istihdam sağlamanın zorlaştığı, yaşanan olumsuzlukların işsizliği ciddi oranda tetikleyeceği iletilmiş, işçilik maliyetlerinin azaltılarak devlet desteği sağ-lanması istendiği bildirilmiştir.

Tahsilat Sorunları: Teslim edilmiş ürün bedellerinin tahsil edilemediği ve böylelikle tahsilat-ödeme dengesinin bozulduğu, kamu hak ediş ödemelerinin yapılmadığı ya da gecikmeli yapıldığı aktarılmıştır. KGF kredilerinin arttırılması ve vergi iade ödemelerinin hızlandırılması önerilmiş-tir.

Şekil 24: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Payının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ciro büyüklüğü bakımından büyük ölçekli firmaların başlıca sorunlarının dönemler itibariyle sey-ri incelendiğinde iki tip etki görülmektedir. Bunlar U etkisi ve artan etkidir. U etkisi görülen so-runlar talep daralması, finansman sorunları ve tahsilat sorunlarıdır. Bu sorunlar büyük ölçekli firmalarda 2019 ikinci yarıda da görülmüş olan ancak 2020 ilk yarıda azalması beklenirken Covid sürecinde etkisi artmış olan sorunlardır. Artan etkiye sahip sorunlar da maliyet artışı ve kalifiye personel sorunlarıdır.

Şekil 25: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Artan etkiye sahip sorunlardan ilk iki sorun başlıca sorunlar arasında da yer almaktadır. Üretimde karşılaşılan sorunlar ise nispeten düşük ağırlığa sahiptir. Maliyet artışı ve kalifiye personele ait açıklamalar yukarıda verilmiştir.

Üretim: Üretim miktarlarında azalış olmasına rağmen maliyetlerinin arttığı, çalışanların sağlığını koruyarak üretiminin sürdürülebilmesi açısından sorunlar yaşandığı bildirilmiştir. Üretimi yerli-leştirme ve teknolojik üretimlere yönelme önerilmiştir.

Şekil 26: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Salgın döneminde büyük ölçekli firmalarda azalan etkiye sahip sorunlardan olan döviz kuru ve teşvik kategorisine ait açıklamalar aşağıdadır.

Döviz Kuru: Döviz kurlarındaki artış ile zaten virüs etkisiyle hali hazırda azalmış olan gelir kay-bının arttığı vurgulanmıştır. Döviz kurlarının Türk lirasının değerinin artmasını sağlayacak şekil-de ekonomik tedbirler alınması istenmiştir.

Teşvik: Covid-19 salgını boyunca ve sonrasındaki süreçte yaşanacak olan sorunları en aza indir-mek için gelir kaybı yaşamış olan halka doğrudan nakdi yardım yapılması önerilmiştir.

Şekil 27: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisi göstermekte olan sorunlar arasında bulunan ekonomik ve siyasi belirsizlikler ve bürokrasi kategorisine ait açıklamalar aşağıdaki gibidir. Talep daralması, finansman sorunları ve tahsilat sorunlarına ait açıklamalar yukarıda mevcuttur. Küresel belirsizlik kategorisinde salgın dönemine özel sorun ya da çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Ekonomik yaşamın daralmasının etkisiyle finansal piyasalarda-ki beklentilerin olumsuz yönde olduğu, salgın öncesinde bulunan mevcut ekonomik sorunların bu süreçte daha da derinleştiği ve belirsizliklerin yatırımları olumsuz etkilediği ifade edilmiştir.

Bürokrasi: Salgın döneminde karşıt inceleme ve beyan erteleme durumlarına kolaylaştırıcı dü-zenlemeler getirilmesi istenmiştir.

Şekil 28: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Salgın döneminde ters U etkisi gösteren sorunlar arasında bulunan mevzuat ve vergi yüküne ait sorun ve çözüm önerileri açıklanmıştır. Hammadde ve rekabet kategorisindeki sorun veya çözüm önerileri Covid-19 dönemine özel değildir. Ayrıca kayıt dışı ve sektör kaynaklı sorunlar bu dö-nemde bildirilmemiştir.

Mevzuat: Faaliyet alanı sebebiyle Covid-19 döneminde alınan tedbirler neticesinde kapalı olan işyerlerinin kapalı olmasının olumsuz etkisi vurgulanmıştır. İşyerlerinin daha büyük sorunlarla karşılaşmaması adına maliyetlerini azaltmak için devlet tarafından düzenleme yapılması talep edilmiştir.

Vergi Yükü: Covid-19 salgını döneminde vergi ertelemelerinin mükelleflerin önceki ödemeleri-ne bakılarak karar verilmesinin, ödemelerin 2021 yılından itibaren taksitlendirilerek ödenmesinin ve mükelleflerin yıl içerisinde ödedikleri brüt personel harcamaları kadar tutarın beşeri sermaye yatırım indirimi olarak yıllık gelir ve kurumlar vergisi beyannamesi üzerinden indirimin sağlan-masının firmalara olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Çalışan Sayısına Göre Firmaların Sorun ve Çözüm Önerileri

Çalışan sayısı bakımından farklı ölçeklerde olan firmaların sorunların ve sunulan çözüm önerile-rinin incelendiği bu bölümde başlıca sorunlar ve dağılımı için elde edilen bilgiler aşağıda veril-miştir. Her bir ölçek için başlıca beş sorunun dönemler itibariyle önem derecesinde gösterdiği değişim ve tüm saptanan sorunların dört tip etki bakımından analizi yapılmıştır. Bu incelemede Covid-19 süreci için önem arz eden ve farklılaşan çözüm önerileri ve saptamalara ilgili şekillerin altında yer verilmiştir.

Küçük Ölçekli Firmalar

Covid-19 döneminde Küçük ölçekli; “50 kişiden az” çalışana sahip firmaların başlıca sorunlarının dağılımı incelendiğinde finansman sorunları toplam içinde %21, başlıca beş sorun içinde ise %29 paya sahiptir. İkinci sırada talep daralması, üçüncü sırada mevzuata ilişkin sorunlar, dördüncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada tahsilat sorunları yer almaktadır. İlk sırada yer alan beş sorun orta ölçekli firmaların tüm sorunlarının %72’sini oluşturmaktadır.

Şekil 29: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %72’sini Oluşturan İlk Beş Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Borçların vadesinin gelmiş olmasına rağmen kaynak bulunamadığı ve ödemelerin yapılamadığı iletilmiş, ciddi bir nakit sorununun varlığından bahsedilmiştir. Ucuz finansman kaynağına daha kolay bir şekilde ulaşabilmek için düzenleme yapılması talep edilmiş-tir.

Talep Daralması: Covid-19 salgını ile birlikte ticaretin durma noktasına geldiği ve ekonomik aktivitelerin azaldığı aktarılmıştır. Yurtiçi ve yurtdışı satışlarında iş hacmindeki daralmaların cid-di boyutlara ulaştığı bildirilmiştir. Yeni pazar arayışlarında devlet desteği sağlanması ve teşvikle-rin arttırılması istenmiştir.

Mevzuat: Ülke genelinde hizmet veren firmaların geçici olarak işlerinin durdurulması, sektörle-rin mücbir sebep kapsamına alınmamış olması ve sınırların kapalı olmasının firmalara olumsuz etki yarattığı belirtilmiştir. Mücbir sebep kapsamının genişletilmesi ve alınan kısıtlamaların ka-demeli olarak kaldırılması talep edilmiştir.

Kalifiye Personel: Pandemi döneminde istihdamı korumanın zor bir hale geldiği iletilmiştir. İşçi-lerin bu dönemde çalışmak istememelerinin birçok sıkıntıya neden olduğu dile getirilmiş, işçi sağlığını korumak için genel çalışma şartlarını düzeltecek çeşitli önemler alınması ve destekler sağlanması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Tahsilatlarda önemli oranda düşüşler yaşandığı ve firmaların kendi ödemele-rinde sıkıntıya düştükleri aktarılmıştır.

Şekil 30: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Payının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Çalışan kişi sayısı bakımından küçük ölçekli firma kategorisindeki firmalarda ilk iki sorun olan finansman ve talep daralması sorunlarının 2020 ilk iki çeyrekte azalması beklenirken artış göster-diği görülmektedir. Bu iki sorunun 2019 son iki çeyrekteki seviyelerinden düşük olduğu ancak toplam içindeki paylarının beklendiği ölçüde düşmediği görülmektedir. Mevzuat, tahsilat sorunu, kalifiye personelde yaşanan sorunlar da birlikte başlıca sorunların Covid-19 dönemine has olarak ifade edildiği bağlamda sorunların ve çözüm önerileri yukarıda verilmiştir. Bu sorunların mevzuat hariç Covid döneminde ağırlığının arttığı görülmektedir.

Şekil 31: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Covid-19 Döneminde Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Salgın döneminde artan etkiye sahip olan üretim kategorisindeki sorun ve çözüm önerilerine ait açıklamalar aşağıda bulunmaktadır. Tanıtım kategorisindeki sorunlar salgın dönemine ait özellik taşımamaktadır.

Üretim: Üretimde iç piyasada yeterli üretimin olmaması ve yurtdışına bağlılık sebebiyle üretim maliyetlerinin ve üretici üzerindeki baskının arttığı iletilmiştir. Yerli üretime olan desteğin arttı-rılması ve bu sayede istihdama katkı sağlanması önerilmiştir.

Şekil 32: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Döviz kuru, ekonomik ve siyasi belirsizlik kategorisindeki sorunlar salgın döneminde güncelliğini kaybetmemiş olup döneme ait özellik taşımamaktadır. Salgın döneminde küresel belirsizliğe ait sorun ya da çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Şekil 33: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisi göstermekte olan hammadde sorununu ait açıklamalar aşağıda yapılmıştır. Talep daral-ması, finansman sorunları, kalifiye personel ve tahsilat sorunlarının açıklamaları yukarıda bulun-maktadır. Bürokrasi alanında bildirilen sorun veya çözüm önerileri salgın dönemine has özellik göstermediği için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Hammadde: Alınan önlemler dahilinde sınırların kapatılması ile hammadde tedarikinde sorunlar yaşandığı, salgının sadece ülkemizde değil dünya genelinde kontrol altına alınmasının büyük önem taşıdığı bildirilmiştir.

Şekil 34: Covid-19 Döneminde Küçük Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisi göstermiş sorunlar arasında bulunan maliyet artışı, teşvik ve rekabet sorunları aşağı-da açıklanmıştır. Vergi yüküne ait sorunlar Covid-19 dönemine özel olmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Maliyet artışı: Bu dönemde satışlardan gelen gelirin azalmasına rağmen personel, kira, enerji gibi masraflarda artış olduğu ve bu artışın üzerinde artan döviz kurlarının etkisi olduğu belirtil-miştir. Bunlar gibi sabit masrafların belirli bir süre için devlet tarafından ödenmesi talep edilmiş-tir. Ayrıca döviz kurları ve faizlerin stabil hale gelmesinin firmalar açısından önemli olduğu belir-tilmiştir.

Teşvik: Sağlanan teşviklerin ihtiyacı olan firmalara özenle seçilerek verilmesi önerilmiştir. Mad-di desteklerin arttırılması, vergi ve beyannamelerin ertelenmesi istenmiştir.

Rekabet: Stok yapan firmaların piyasa düzenini bozdukları ve fiyatların yükselmesine neden oldukları belirtilmiştir. Bu durumun önüne geçebilmek adına devletin düzenleyici olarak rol oy-naması, caydırıcı ve etkin önlemler alması istenmiştir.

Orta Ölçekli Firmalar

Covid-19 döneminde Orta ölçekli; “50-250 kişi” çalışana sahip firmaların başlıca sorunlarının dağılımı incelendiğinde talep daralması toplam içinde %24, başlıca beş sorun içinde ise %32 paya sahiptir. İkinci sırada finansman sorunları, üçüncü sırada mevzuata ilişkin sorunlar, dördüncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada tahsilat sorunları yer almaktadır. İlk sırada yer alan beş sorun orta ölçekli firmaların tüm sorunlarının %75’ini oluşturmaktadır.

Şekil 35: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %75’ini Oluşturan İlk Beş Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Siparişlerin iptal edildiği ve yeni siparişlerin durma noktasında olduğu dile getirilmiştir. Yaşanan talep daralmasının beraberinde birçok sorunu tetiklediği üzerinde durul-muştur. Ticareti kolaylaştırıcı önlemler alınması ve alternatif ürün ve pazarlara yönelme istenmiş-tir.

Finansman Sorunları: Covid-19 nedeniyle azalan talebin finansman sorunlarını arttırdığı söy-lenmiştir. Banka kredi ödemelerinin ve satıcı borçlarının vadesinin gelmesine rağmen ödeme ya-pılamadığı, kredi kaynaklarına ulaşımda sorunlarla karşılaşıldığı bildirilmiştir. Devlet tarafından destek sağlanması ve firmaların banka borçlarının yapılandırılması talep edilmiştir.

Maliyet Artışı: Gelirlerin büyük oranda düştüğü bu dönemde girdi maliyetlerinin azalmadığı ve bu artışın üretim maliyetlerini arttığı belirtilmiştir. Önemli gider kalemleri arasında olan personel maliyetlerinin firmaları ciddi ölçüde zorladığı üzerinde durulmuştur. Çalışma ve ücret destekleri-nin arttırılması, personel vergi ve SGK primlerinin bir süre ertelenmesi ile maliyetlerin firmaların yaşamını sürdürebileceği bir seviyeye düşürülmesi istenmiştir.

Kalifiye Personel: Çalışma sürelerinin ve çalışan sayılarının azaldığı, çalışan sağlığının nasıl sağlanacağı konusunda endişenin hâkim olduğu iletilmiştir. Sağlanan devlet desteklerinin uzatıl-ması ve firmaların azami seviyede faydalanması için planlamaların yapılması talep edilmiştir.

Tahsilat Sorunları: Salgın sebebiyle üretilen ürünlerin satışında, yapılan satışların vadesinin uzamasında ve geçmiş alacakların tahsilatında sorunların arttığı aktarılmıştır. Kamudan hak ediş-lerin zamanında ve yeterli miktarda yapılmasının firmaları olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.

Şekil 36: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Çalışan kişi sayısı bakımından orta ölçekli firmaların karşılaştıkları sorunların yıllar itibariyle dönüşümü incelendiğinde başlıca sorunlarda iki tip etkinin var olduğu görülmüştür. Finansman sorunlarında ve kalifiye personel sorunlarında artan etki, talep daralması, maliyet artışı ve tahsilat sorunlarında U etkisi görülmektedir. U etkisine işaret eden sorunlarda Covid-19 döneminde etki-nin 2020 yılında azalması beklenirken artış göstermesine sebep olduğunu görmekteyiz.

Şekil 37: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Artan etkiye sahip sorunlar arasında bulunan üretim ve bürokrasi sorunları aşağıda açıklanmış olup finansman sorunları ve kalifiye personele ait sorunların açıklamaları yukarıda mevcuttur. Küresel belirsizlik kategorisindeki sorun ya da çözüm önerileri %1’lik etkiye sahip olmakla bera-ber salgın dönemine özgü değildir.

Üretim: Üretim girdilerinin temininde sıkıntılar yaşadıkları ve firmaları bu dönem içinde rahatla-tabilmek için girdilerdeki gümrük vergilerinin azaltılması istenmiş, orta vadeli esnek kriz bütçesi hazırlanması önerilmiştir.

Bürokrasi: Birikmiş KDV iadesi alacaklarının ve ihracat işlemlerindeki sıkıntıların bir an önce çözülmesinin firmaları olumlu etkileyeceği düşünülmektedir.

Şekil 38: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Orta ölçekli firmaların azalan etkiye ait sorunları arasında bulunan ekonomik ve siyasi belirsizlik sorun ve çözüm önerileri aşağıda açıklanmıştır. Döviz kuruna ait bildirilen sorunlar salgın döne-mine özgü olmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Geleceğe dair endişe duyulduğu belirtilmiş ve her türlü duruma karşı alternatif senaryo hazırlıkları yapılması, aksiyonların gecikmeden zamanında alınabilir ol-ması önerilmektedir.

Şekil 39: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisi göstermiş olan talep daralması, maliyet artışı ve tahsilat sorunlarına ait açıklamalar yuka-rıda yapılmıştır.

Şekil 40: Covid-19 Döneminde Orta Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisi göstermiş olan sorunlardan mevzuat ve hammadde açıklamaları aşağıda yapılmıştır. Rekabet ve vergi yüküne ait bildirilen sorun ya da çözüm önerileri salgın dönemine özgü değildir. Teşvik, kayıt dışı, tanıtım ve sektör kaynaklı sorunlar kategorisinde sorun veya çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Mevzuat: Mücbir sebep kapsamının yeterince geniş olmadığı ve tanımının tekrar yapılması talep edilmiştir. Alınan tedbirler ile kapatılan firmaların hem çalışanlarının hem de işverenlerinin mağ-duriyetlerini minimum seviyede tutacak düzenlemelerin yapılması istenmiştir.

Hammadde: Firmaların üretim konusunda sıkıntı yaşamaları ile birlikte ham madde temin et-mekte kararsızlıklarının ortaya çıktığı iletilmiştir.

Büyük Ölçekli Firmalar

Covid-19 döneminde Büyük ölçekli “250 kişiden fazla” çalışana sahip firmaların başlıca sorunla-rının dağılımında finansman sorunlarının toplam içinde %24, başlıca beş sorun içinde ise %35 paya sahiptir. İkinci sırada talep daralması, üçüncü sırada maliyet artışı, dördüncü sırada kalifiye personel sorunları ve son olarak beşinci sırada tahsilat sorunları yer almaktadır. İlk beş sorun bü-yük ölçekli firmaların tüm sorunlarının %69’unu oluşturmaktadır.

Şekil 41: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %69’unu Oluşturan İlk Beş Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Bankalardan kredi alımında yaşanan sorunlar üzerinde durulmuş, finans-mana erişimde sıkıntı yaşandığı iletilmiştir. Satışların azalması ile ciddi bir ciro kaybı yaşandığı dile getirilmiştir. Firmalarda genel ekonomik durumun bozulduğuna dikkat çekilmiştir. Kredi ödemelerinde daha esnek ödeme modeli ve düşük faiz uygulaması ile finansmana erişim imkânla-rının mümkün olduğunca kolaylaştırılması istenmiştir. Belirli bir süre için gelir üzerinden alınan vergilerde ve KDV oranında indirim talep edilmiştir.

Talep Daralması: Yurtiçi ve yurtdışı talepte ciddi bir oranda düşüş olduğu iletilmiştir. Ticaret hacmini arttırmak için özellikle gümrük vergileri, KDV ve ÖTV oranlarında indirimler talep edilmiştir.

Maliyet Artışı: Satışlardaki düşüşler nedeniyle stok ve personel maliyetlerinin firmaları olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Ayrıca döviz kurlarındaki dalgalanmaların maliyetleri arttırdığı iletilmiş-tir. Kısa çalışma ödeneğinin yeterli olmaması sebebiyle işsizlik fonundan daha çok katkı sağlan-ması ve sabit masraflar için devlet desteği talep edilmiştir.

Kalifiye Personel: Salgın nedeniyle çalışan personelin verimliliğinde azalışlar meydana geldiği dile getirilmiştir. Salgın öncesindeki ekonomik ortama dönüş sağlanamazsa ciddi bir işsizlik ya-şanacağı öngörülmüştür. Kısa çalışma ödeneği ve SGK teşviklerinin uzatılması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Yurtiçi ve yurtdışı alacaklarda tahsilat problemi yaşandığı belirtilmiş, tahsi-lat yapamama endişesiyle ürünleri teslim etmekte tereddütlerin olduğu dile getirilmiştir. Ticari alacak sigortası uygulamasına yönelme tavsiye edilmiştir.

Şekil 42: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Karşılaşılan İlk Beş Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Çalışan sayısı bakımından büyük ölçekli firmaların başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde iki tip etki görülmektedir. Bunlar U etkisi ve artan etkidir. U etkisi görülen sorun-lar talep daralması ve tahsilat sorunlarıdır. Bu sorunlar büyük ölçekli firmalarda 2019 ikinci yarı-da da görülmüş olan ancak 2020 ilk yarıda azalması beklenirken Covid sürecinde etkisi artmış olan sorunlardır. Artan etkiye sahip sorunlar ise finansman sorunları, maliyet artışı ve kalifiye personel sorunlarıdır.

Şekil 43: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Büyük ölçekli firmaların artan etkiye sahip olan mevzuat kategorisindeki sorunları aşağıda açık-lanmıştır. Finansman sorunları, maliyet artışı ve kalifiye personele ait sorunlar yukarıda açıklan-mıştır. Bürokrasi ve tanıtım sorunları bu dönemde de mevcut olup salgın dönemine özgü değildir.

Mevzuat: Firmaların piyasalarda azalan talep ile birlikte işçi çıkarmak istediği ancak yasa gereği işçi çıkarılmasına izin verilmediği, bu dönemde fabrika ve atölyelerin bakımlarının yapılması için işçilerinin bu alana yönlendirilmesi istenmiştir.

Şekil 44: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip sorunlar arasında bulunan döviz kuru ve teşvik sorunları Covid-19 dönemine özgü değildir. Sektör kaynaklı sorunlar, rekabet ve denetim sorunları bu dönemde bildirilmemiştir.

Şekil 45: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip olan sorunlardan ekonomik ve siyasi belirsizlik sorunu aşağıda açıklanmıştır. Talep daralması ve tahsilat sorunlarına ait açıklamalar yukarıda mevcuttur. Küresel belirsizlik sorunları bu dönemde %2’lik pay ile var olmuştur ve salgın dönemine özgü değildir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Özellikle gelecek 3 ay içerisinde iş hacminin değişip değişme-yeceği konusunda endişenin var olduğu iletilmiştir.

Şekil 46: Covid-19 Döneminde Büyük Ölçekli Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Büyük ölçekli firmaların ters U etkisine ait sorunları arasında bulunan hammadde sorunu aşağıda açıklanmıştır. Vergi yükü ve üretim sorunları bu dönemde güncelliğini kaybetmemiştir ancak salgın dönemine özgü olmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir. Kayıt dışı alanında sorun veya çözüm önerisi bildirilmemiştir.

Hammadde: İlk madde malzeme ve yarı mamul stoklarının yeterli düzeyde olması ve hammadde tedarikçilerinin çeşitlendirilmesi istenmiştir.