Anketin Genel Çerçevesi ve Yapısı
Daha önceki bölümde detaylı şekilde açıklanan, 2017 yılından itibaren üçer aylık periyodlarla ölçülen ekonomi beklenti endeksi anketi kapsamında, bileşik endeks, firma ölçeklerine göre endeksler ve sektörlere endeksler hesaplanmıştır. 2019 yılı ikinci yarısından itibaren, ankete, açık uçlu soru olarak, sektördeki başlıca sorun ve çözüm önerisi de eklenmiştir. Belirtilen sorunlar ve çözüm önerileri ayrıntılı olarak dönemlik raporlarda sunulmuştur. Bu bölümde, dönemler arası karşılaştırma yapılmış, 2020 3. ve 4. çeyrek dönemi veri ve bilgileri analiz edilmiştir.
- Amaç ve Kapsam
Sorularla, sektörlerin ve firmaların analiz dönemlerinde karşılaştıkları sorunun/sorunlarının ve çözüm önerisin/önerilerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Bu çerçevede ana amaç, sorunların ve çözüm önerilerinin firmalar, sektörler ve dönemler açısından benzerliklerini ve farklılıklarını analizi etmektir. İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası anket formlarını Oda’ya kayıtlı yeminli mali müşavirlere göndermiş, yeminli mali müşavirler tarafından doldurulan anketler odaya iletilmiş, işlenmesi ve analiz edilmesi için Oda tarafından üniversiteye yönlendirilmiştir.
Firmalar, büyük, orta ve küçük ölçekli firmalar olarak sınıflandırılarak incelenmiştir. Firmalar ciro düzeylerine göre üç gruba ayrılmıştır. Gruplandırmada, 10 Milyon TL’den az ciroya çalışana sahip firmalar küçük ölçekli; 10-50 Milyon TL arası ciroya sahip firmalar orta ölçekli; 250 milyon TL üstü ciroya sahip firmalar büyük ölçekli firmalar olarak belirlenmiştir. Firmalar çalışan sayılarına göre ise üç gruba ayrılmıştır. Gruplandırmada, 50 kişiden az çalışana sahip firmalar küçük ölçekli; 50-250 kişi çalıştıran firmalar orta ölçekli; 250 kişiden fazla çalışana sahip firmalar büyük ölçekli firmalar olarak belirlenmiştir.
Sektörler, Madencilik ve Enerji, Tekstil, İnşaat, Ticaret, Turizm, İmalat, Finans, Otomotiv, Bilişim, Sağlık, Lojistik ve Taşımacılık, Tarım, Gıda olmak üzere 13 başlıkta ele alınmıştır.
Sorunlar ve çözüm önerileri, yukarıda ifade edilen kategorilerde, anket uygulanan dönemler dikkate alınarak mukayeseli şekilde hesaplanmıştır. Bunlar, 2019 3.Çeyrek, 4.Çeyrek / Covid-19 dönemi (2020 Nisan) /2020 1.Çeyrek, 2.Çeyrek / 2020 3.Çeyrek, 4.Çeyrek.
- Değerlendirme Yöntemi
Açık uçlu olarak doldurulmuş olan anketler işlenmiş, kategorilere atamaları yapılmış ve sayısal analizleri yapılmıştır. Bu aşamalarda anket dolduran yeminli mali müşavirlerden alınan sorun ve çözüm önerilerinin raporlanması yapılırken değişikliğe gidilmemiş, tasnif edilirken standartlaştırılmıştır.
Anketlerin değerlendirilmesi sonucunda yapılan tespitler 20 ana grupta toplanmıştır. İlk aşamada yapılmış olan çözüm önerileri faaliyet alanı ve sektörden bağımsız olarak değerlendirilmiş ve sunulmuştur. İkinci aşamada ise her bir sektöre özgü tespitler ve çözüm önerileri ve geçmiş dönemlerden farkı incelenmiştir.
Elde edilen anketlerden hareketle yapılan analizler vasıtasıyla toplulaştırılmış sonuçlar elde edilmiştir. Önceden belirlenmiş kategorilere atanan sorunlara ilişkin geçmiş dönemlerde yapılmış olan çözüm önerileri kategorileri mevcuttur. Bunlar aşağıdaki tablodan takip edilebilir.
Açık uçlu sorularda sorunların kategorize edilmesinde, “Aykaç Alp ve Yağmur, İstanbul Ticaret Odası Ticari Faaliyet Endeksi ve Meslek Komiteleri Tespit ve Önerileri, 2016, İstanbul: İTO Yayınları” künyeli çalışmada kullanılmış olan metodoloji esas alınmıştır.
Açık uçlu soruların kategorilere ayrıştırmada kullanılan kategoriler aşağıda tablo halinde verilmiştir.
| Sorunlar | Genel Çözüm Önerisi |
|---|---|
| Vergi Yükü | AB normlarına uyum sağlanması, vergi oranları arasındaki farklılığın giderilmesi |
| Tahsilat Sorunları | Çek yasasında geri dönme ve ödenmeme sorunlarını giderici düzenleme yapılması |
| Mevzuattan kaynaklanan üretim sürecini aksatan sorunlar | Mevzuatın takip edilmesi ve bilgilendirilmesi, yapılacak düzenlemeler ve uygulamadaki aksaklıklar konusunda görüşlerinin kamu otoritesine aktarılması |
| Kalifiye Personel Eksikliği | Kalifiye personel eksiğinin azalması için işgücü maliyetlerinin düşürülmesi ve eğitim seçeneklerinin arttırılması önerilmiştir. |
| Sektöre Özel Sorunlar | İlgili sektöre has sorunlar yer almakta sektöre özel çözümler sunul- maktadır. |
| Maliyet Artışı | Fiyat ve vergi politikasında iyileştirme yapılması |
| Kayıt Dışı | Denetimlerin arttırılması, yaptırımlar uygulanması, vergi yüklerinin düzenlenmesi |
| Talep Daralması | Tanıtım ve pazarlama faaliyetlerinin desteklenmesi, yeni pazarlar bulunması için çalışmalar yapılması |
| Finansman Sorunları | Bankalardan daha uygun kredi sağlanması. |
| Teşvik | Mevcut imkanlar konusunda bilgilendirme çalışmaları arttırılmalı |
| Döviz Kuru | Döviz kurunda aşırı dalgalanmaların ve belirsizliğinin giderilmesi |
| Rekabet | Piyasada oluşan rekabet koşullarının düzenlenmesi. |
| Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik | Seçimler ya da iktisadi dalgalanma dönemleri öncesi ve sonrasında yaşanan belirsizlik sürecinin olabildiğince kısalması |
| Hammadde | Hammadde temin sürecinde yaşanan aksaklıkların çözümü için kamu otoritesinin ilgili sektörlerde planlama ve teşviklerde bulunması |
| Küresel Belirsizlikler | Komşu ülkelerde yaşanan daralma ve istikrarsızlıktan kaynaklanan sorunlar |
| Üretim | Üretim sürecinde mevzuat ve bürokratik engeller sebebiyle karşılaşılan sorunlar giderilmeli. |
| Bürokrasi | Mevzuatın basitleştirilmesi ve hızlı uygulanır hale getirilmesi |
| Tanıtım | Pazarlama ve reklam kampanyaları vasıtasıyla ürün ve ülke imajı çalışmaları yapılması |
| Denetim | Denetim sürecinin daha basit ve şeffaf hale getirilmesi, standartlar getirilmesi, yaptırımların daha belirgin hale getirilmesi. |
| Altyapı Eksikliği | Çevre ve trafikte yaşanan sorunların giderilmesine ilişkin projeler hazırlanması ve mevzuatta düzenlemeler yapılması |
Toplulaştırılmış Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri
Anket dönemlerinde sorunu ve çözüm önerisini belirlemeye yönelik açık uçlu sorulara verilmiş olan cevaplardan üretilen başlıca sorunlar ve çözüm önerileri, dönemlerin özelliklerine bağlı olarak benzerlik ve/veya farklılık göstermektedir. Ayrıca, diğer anketlerle mukayese edildiğinde, bu anket sonuçlarının büyük ölçüde ortak özelliklere yanında, daha kapsamlı içeriğe sahip olduğu da görülmektedir.
Son dört dönemde açık uçlu sorulara verilmiş olan cevaplar incelendiğinde birbirine yakın oranlarda talep daralmasının her dönemde ilk sırada çıktığı görülmektedir. Finansman sorunları da her dönemde ilk beş sorun arasında üst sıralarda bulunmaktadır. Diğer sorunlar ise, dönemler açısından farklılıklar göstermektedir. Dönemler itibariyle karşılaşılan başlıca sorunlar (ilk beş sorun), aşağıdaki tabloda yer almaktadır.
Tablo 8
Anket Dönemleri itibariyle karşılaşılan bileşik başlıca sorunlar
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep Daralması | 31% | Talep | 26% | Talep | 31% | Talep | 29% |
| Daralması | Daralması | Daralması | |||||
| Döviz Kuru | 24% | Mevzuat | 23% | Finansman | 30% | Finansman | 22% |
| Sorunları | Sorunları | ||||||
| Ekonomik ve | 17% | Finansman Sorunları | 21% | Maliyet Artışı | 14% | Döviz Kuru | 19% |
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Finansman | 15% | Vergi Yükü | 16% | Kalifiye | 13% | Ekonomik | 16% |
| Sorunları | Personel | ve Siyasi | |||||
| Belirsizlik | |||||||
| Tahsilat Sorunları | 13% | Maliyet Artışı | 14% | Tahsilat | 12% | Mevzuat | 14% |
| Sorunları |
Her dönem ilk beş içinde yer alan sorunlar başlıca sorunlar olarak tanımlanmıştır. Bu sorunlar toplam sorunların ortalama %80’ne ulaşmaktadır. Söz konusu sorunlar anketlerin manşet veya ortalama sorunlarını yansıtmakta, bu nedenle toplulaştırılmış sorunlar olarak ifade edilmiştir.
Aşağıdaki şekil, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde karşılaşılan başlıca sorunların toplam sorunlar içindeki ağırlıklarının diğer dönemler ile karşılaştırılmasını göstermektedir. Şekil, sorunların dönemler açısından değişimine işaret etmektedir.
Şekil 19: 2020 3. ve 4. çeyrek anket döneminde karşılaşılan bileşik başlıca sorunların diğer dönemlerle karşılaştırması
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde karşılaşılan başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 20: 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde karşılaşılan başlıca sorunlar
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Koronavirüs etkisi ile hem yerli hem de yabancı müşterinin oldukça azaldığı, müşterilerin harcama eğilimlerinin değişerek sadece temel ihtiyaçlarına yöneldikleri dile getirilmiştir. Pandemi nedeni ile beklenilen düzeyde satış ve ihracat gerçekleştirilemediği ifade edilmiştir. Salgına karşı daha etkin tedbirler alınarak hastalığın kontrol altına alınması istenmiştir. Ayrıca firmaların vergi yükü, istihdam, enerji gibi maliyetleri, finansman kaynağı gibi konularda desteklenmesi talep edilmiştir.
Finansman Sorunları: Azalan talep ile birlikte firmaların kar oranlarının düştüğü, sermayelerinin yetersiz kaldığı belirtilmiştir. Nakit darlığı nedeni ile kredi ihtiyacının arttığı ancak kredilere ulaşmanın zor olduğu ifade edilmektedir. Düşük faizli kredi imkânı sunulması, teşviklerin arttırılması, üretimi destekleyen ve döviz kurlarındaki dalgalanmaları kontrol altına almayı amaçlayan politikaların uygulanması talep edilmiştir.
Döviz Kuru: Girdiler ithalata dayalı olduğu için kur riskinin mevcut olduğu ve kurlardaki artışın ve TL’nin değer kaybetmesinin firmaları olumsuz etkilediği, maliyetleri arttırdığı belirtilmiştir. Girdilerin döviz ile alınmasına rağmen satışların TL ile yapılması firmaların karlarında düşüşe neden olduğu ifade edilmiştir. Ekonomik güvenin temin edilmesi, yabancı sermaye girişinin sağlanması, üretimi destekleyici teşvikler uygulanması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandemi nedeni ile ülke ekonomisinin yavaşladığı, gelecek kaygısının arttığı, diğer ülkeler ile yaşanan sorunların ihracata olumsuz etki yarattığı aktarılmıştır. İhracatı artırıcı önlemler alınması, teşviklerin genişletilerek ekonomiye canlılık getirilmesi talep edilmiştir.
Mevzuat: Pandemi döneminde mücbir sebep kapsamına alınmayan sektörlerin bu süreçte sorunlar yaşadığı, uluslararası ticaretin salgın sebebiyle olumsuz etkilendiği dile getirilmiştir. Makroekonomik politikaların dengeli belirlenmesi ve uygulanması talep edilmiştir.
Ciro Düzeyine Göre Firmaların Karşılaştığı Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri
- Küçük Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre küçük ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 21: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre küçük ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Mevzuat: Nakit kullanımının sınırlandırılarak yenileme ve modernizasyon yatırımları için yatırım indiriminin sektör ayrımı yapılmaksızın geri getirilmesi istenmiştir.
Talep Daralması: İçinde bulunulan salgın dolayısıyla talepte ciddi oranlarda azalma olduğu ve işyeri iflaslarının artacağı belirtilmiştir. Uzun vadeli planlar yapılması, işyerlerinin kredilerin yapılandırılması, kamu alacaklarının ertelenmesi, kısa çalışma ödeneği süresinin uzatılması gibi birçok alanda desteklenmesi istenmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Salgına karşı bir aşı ya da ilacın bulunamamış olması ve artan vaka sayıları ile 4. Çeyreğin daha zor geçeceği öngörülmektedir.
Maliyet Artışı: Girdi maliyetlerinin döviz bazlı olduğu ve dövizin artışı ile maliyetlerin de arttığı söylenmiştir.
Tanıtım: Komşu ülkeler ile iyi ilişkiler kurarak Pazar payının arttırılması istenmiştir. Turizm bölgelerinin reklamlarının iyi yapılması, bölgelere temizlik ürünlerinin bedava dağıtılması ve kontrollerin arttırılması istenmiştir.
Küçük ölçekli firmaların geçmiş dönemlerindeki ilk beş soruna baktığımızda; talep daralması’nın dört dönemde de karşımıza çıktığı görülmektedir. Finansman sorunları ilk üç dönemde ilk beş içerisinde yer alırken 2020 ikinci yarısında ilk beş içerisinde yer almamış, bu dönemde sorunlar farklılaşmıştır. Tablo 9. ve şekil 22. ciro düzeylerine göre küçük ölçekli firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 9
Ciro düzeylerine göre küçük ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 25% | Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik | 40% | Finansman Sorunları | 31% | Mevzuat | 30,8% |
| Finansman | 25% | Finansman Sorunları | 20% | Talep | 29% | Talep Daralması | 23,1% |
| Sorunları | Daralması | ||||||
| Sektör | 25% | Maliyet Artışı | 20% | Tahsilat | 19% | Ekonomik ve | 15,4% |
| Kaynaklı Sorunlar | Sorunları | Siyasi Belirsizlik | |||||
| Talep Daralması | 25% | Talep Daralması | 20% | Kalifiye | 13% | Maliyet Artışı | 15,4% |
| Personel | |||||||
| Mevzuat | 8% | Tanıtım | 15,4% |
Şekil 22: Ciro düzeylerine göre küçük ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Orta Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre orta ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 23: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre orta ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Üretimde dışa bağımlılığın arttığı ve salgın döneminde müşteri siparişlerinin gittikçe azaldığı belirtilmiş. Radikal tedbirler alınarak salgını olabildiğince hızlı bir şekilde kontrol altına almak gerektiği ifade edilmiştir.
Finansman Sorunları: Faiz oranlarının artması, salgının etkisi ile piyasa şartlarının zorlaştığı, cirolarda ciddi düşüşlerin yaşandığı iletilmiştir. Firmaların finansman desteğine ihtiyacı olduğu belirtilmiştir.
Döviz Kuru: Döviz kurlarında yaşanan artış nedeniyle maliyetlerde artış yaşandığı ve firmaların kar kaybına sebebiyet verdiği dile getirilmiştir. Kurlardaki artışın durdurulması ve düşüşün sağlanması için tedbirler alınması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: gelecekte ne ile karşılaşılacağını tahmin edilemediği, ekonominin bozulduğu ve güven duygusunun kaybolduğu belirtilmiştir.
Finansman sorunları, orta ölçekli firmalarda dört dönem önemini koruyan bir sorunudur. İncelenen dört dönem içerisinde her zaman ilk beşte yer almıştır. Talep Daralması ve Döviz Kuru sorunları ise üç dönemde ilk beş sorun arasında çıkmaktadır. Tablo 10. ve şekil 24. ciro düzeylerine göre orta ölçekli firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 10
Ciro düzeylerine göre orta ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep Daralması | 36% | Mevzuat | 36% | Finansman Sorunları | 30% | Talep Daralması | 28% |
| Ekonomik ve | 29% | Finansman Sorunları | 25% | Talep | 26% | Finansman | 22% |
| Siyasi Belirsizlik | Daralması | Sorunları | |||||
| Finansman Sorunları | 21% | Teşvik | 25% | Mevzuat | 13% | Döviz Kuru | 20% |
| Bürokrasi | 7% | Döviz Kuru | 7% | Kalifiye | 11% | Ekonomik ve | 15% |
| Personel | Siyasi Belirsizlik | ||||||
| Döviz Kuru | 7% | Maliyet Artışı | 7% | Maliyet Artışı | 10% | Mevzuat | 15% |
Şekil 24: Ciro düzeylerine göre orta ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Büyük Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre büyük ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 25: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde ciro düzeylerine göre büyük ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Korona virüsün ekonomik durgunluğa ve beklenen düzeyde satış yapılamamasına neden olduğu ifade edilmiştir. Salgın döneminin sona ermesi ve sonrasında ekonomiyi iyileştirici adımlar atılması talep edilmiştir.
Finansman Sorunları: Piyasada nakit darlığı olduğu, kredi ihtiyacının arttığı ancak kredilerinin geri dönüşünde sorunların yaşanacağı belirtilmiştir. Yatırımlar için finansman olanaklarının yetersiz olduğu iletilmiştir. Virüs tehdidi geçene kadar düşük faizli finansman temini ve istihdam teşviklerinin uzatılması istenmiştir. Ayrıca borçlu firmalar için borç yapılandırılması talep edilmiştir.
Döviz Kuru: Döviz kurlarındaki dalgalanmaların fazla olması nedeni ile sorunlar yaşandığı ifade edilmiştir. Makroekonomik politikaların dengeli belirlenmesi ve uygulanması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandemi için alınan önlemlerin etkisi ile ihracat yollarının kapanmış olduğu ve siyasi sebeplerin yurtdışı misafirleri olumsuz etkilediği ifade edilmiştir. Piyasalarda istikrar sağlanması ve güvenin tesis edilmesi önerilmiştir.
Mevzuat: Devlet destekli projelerde piyasa şartlarının girişimcileri zorladığı, belge düzenin sorunlar yarattığı belirtilmiştir. Mevcut standartların kontrol edilmesi ve yapısal reformların yapılması istenmiştir.
Büyük ölçekli firmalarda, anket dönemlerinde talep daralması sorunu her zaman ilk beş sorun içerisinde yer almaktadır. Son iki dönemde ise firmaların en önemli sorunu haline gelmiştir. Finansman sorunları ise, her anket döneminde gündeme gelmiş olmakla birlikte son iki dönem içerisinde en önemli ikinci sorun olarak ön plana çıkmaktadır. Tablo 11. ve şekil 25. ciro düzeylerine göre büyük ölçekli firmaların başlıca sorunlarının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 11
Ciro düzeylerine göre büyük ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 32% | Vergi Yükü | 23% | Talep | 31% | Talep Daralması | 26% |
| Daralması | |||||||
| Talep Daralması | 29% | Mevzuat | 21% | Finansman | 29% | Finansman | 24% |
| Sorunları | Sorunları | ||||||
| Finansman | 17% | Talep Daralması | 20% | Maliyet Artışı | 17% | Döviz Kuru | 22% |
| Sorunları | |||||||
| Maliyet Artışı | 12% | Maliyet Artışı | 14% | Kalifiye | 15% | Ekonomik ve | 16% |
| Personel | Siyasi Belirsizlik | ||||||
| Tahsilat Sorunları | 10% | Finansman Sorunları | 11% | Tahsilat | 8% | Mevzuat | 12% |
| Sorunları | |||||||
| Rekabet | 11% |
Şekil 26: Ciro düzeylerine göre büyük ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Çalışan Sayılarına Göre Firmaların Karşılaştığı Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri
- Küçük Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre küçük ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 27: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre küçük ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Pandemi etkisi ile tüketicinin gelir düzeyinin düşmesi, harcama eğilimlerinin değişmesi ile satışlarda azalma olduğu belirtilmiştir. Düşük faizli kredi imkânı sunulması, tüketicinin satın alma gücünün arttırılması istenmiştir.
Döviz Kuru: Döviz kurundaki artışlar sebebiyle maliyetlerde artış yaşandığı ifade edilmiştir. Uygulanacak politikalar ile döviz kurlarındaki oynaklığım önüne geçilmesi talep edilmiştir.
Finansman Sorunları: Firmaların her geçen dönemde ciro kaybının arttığı vurgulanmıştır. Girdi maliyetlerinin azaltılmasına yönelik politikalar benimsenmesi önerilmiştir.
Mevzuat: Pandemi nedeni ile uluslararası ticarette sıkıntılar yaşandığı, firmaların kapalı olmasının sorunlara yol açtığı belirtilmiştir. Covid tedbirlerinin daha da arttırılması ve düzenli takibinin yapılması gerekliliği ifade edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Salgının etkisinin 4. çeyrekte daha çok hissedileceği, gelecek tahmini yaparken stok ve yatırım planlamasının zorlaştığı, ekonomik kriz içinde olduğu ifade edilmiştir. Mükelleflere doğrudan gelir desteği sağlanması ve pandemi döneminde ertelenen vergilerin tekrar ertelenmesi önerilmiştir.
Çalışan sayısına göre küçük ölçekli firmaların geçmiş dört dönem içerisinde önemini koruyan sorunu talep daralmasıdır. Her dönemde ilk beş içerisinde bulunmakla birlikte son dönemde %28 oran ile ilk sırada yer almıştır. Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik ve Finansman Sorunları dört dönemin üçünde yer aldığından en çok karşılaşılan sorunlar arasındadır. Tablo 12. ve şekil 28. çalışan sayılarına göre küçük ölçekli firmaların başlıca sorunlarının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 12
Çalışan sayılarına göre küçük ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tahsilat Sorunları | 26% | Mevzuat | 28% | Finansman Sorunları | 29% | Talep Daralması | 28% |
| Ekonomik ve | 21% | Ekonomik ve | 21% | Talep | 29% | Döviz Kuru | 23% |
| Siyasi Belirsizlik | Siyasi Belirsizlik | Daralması | |||||
| Talep Daralması | 21% | Maliyet Artışı | 17% | Mevzuat | 15% | Finansman | 17% |
| Sorunları | |||||||
| Bürokrasi | 16% | Talep Daralması | 17% | Kalifiye | 14% | Mevzuat | 17% |
| Personel | |||||||
| Finansman Sorunları | 16% | Teşvik | 17% | Tahsilat | 13% | Ekonomik ve | 17% |
| Sorunları | Siyasi Belirsizlik |
Şekil 28: Çalışan sayılarına göre küçük ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Orta Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre orta ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 29: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre orta ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Hem yurtiçi hem de yurtdışı talepte ciddi azalma olduğu ve pandeminin bu azalıştaki en büyük etken olduğu belirtilmiştir. Çözüm için uzun vadeli plan yapılarak tedbirlerin alınmasını, yeni sektör arayışının özendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir. Ayrıca ülkelerin tek tek bu süreç ile mücadelesinin güç olduğu uluslararası kuruluşların ortak hareketinin gerekliliği vurgulanmıştır.
Döviz Kuru: Kurlardaki artış sebebi ile hammadde girdilerinde artış yaşandığı ve belirsizliğin tedirginlik yarattığı aktarılmıştır. Ekonomide güven telkin edilmesi, salgın için daha etkin önlemler alınması istenmiştir.
Finansman Sorunları: Sınırlı sermaye yapısı ve düşük kâr marjı sektörleri olumsuz etkilemektedir. Faizlerin yükseliyor olması firmalar için risk teşkil etmektedir. Faiz oranlarının makul seviyelerde kalması, düşük maliyetli finansman kaynağı sağlanması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Hem salgın hem de siyasi olaylar neticesinde belirsizlik yaşandığı ve güven duygusunun zarar gördüğü belirtilmiştir. Ülke yönetiminde şeffaflık ile güven oluşturulması, gelecek planlaması için siyasi belirsizliklerin ortadan kaldırılması talep edilmiştir.
Orta ölçekli firmaların dört dönem içerisindeki ilk beş sorunu incelendiğinde talep daralmasının her dönemde en yüksek oranla gündemde olduğu görülmektedir. Finansman Sorunları ise dört dönemde de ilk beş içinde yer almaktadır. Tablo 13. ve şekil 30. çalışan sayılarına göre orta ölçekli firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 13
Çalışan sayılarına göre orta ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep Daralması | 30% | Talep Daralması | 28% | Talep Daralması | 32% | Talep Daralması | 30% |
| Ekonomik ve | 22% | Finansman | 20% | Finansman | 28% | Döviz Kuru | 21% |
| Siyasi Belirsizlik | Sorunları | Sorunları | |||||
| Döviz Kuru | 20% | Mevzuat | 20% | Maliyet Artışı | 15% | Mevzuat | 18% |
| Finansman | 14% | Vergi Yükü | 20% | Kalifiye Personel | 13% | Finansman | 17% |
| Sorunları | Sorunları | ||||||
| Maliyet Artışı | 14% | Teşvik | 12% | Tahsilat Sorunları | 12% | Ekonomik ve | 14% |
| Siyasi Belirsizlik |
Şekil 30: Çalışan sayılarına göre orta ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Büyük Ölçekli Firmalar
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre büyük ölçekli firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 31: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde çalışan sayılarına göre büyük ölçekli firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Finansman Sorunları: Salgın sebebi ile alınmış olan önlemlerin firma cirolarına etkisi üzerinde durulmuş, piyasadaki nakit darlığı ve kredi kaynaklarına ulaşımın zor olduğu belirtilmiştir. Salgın ile birlikte hane halkının gelir düzeyinin düştüğü ifade edilmiştir. Finansman desteği talep edilmiş, istihdamın daralmasını engellemek için firmalardan kurumlar vergisi alınmaması, işverenin bu konularda desteklenmesi önerilmiştir.
Talep Daralması: Covid-19 nedeni ile dünya genelinde talepte ciddi oranlarda daralma görüldüğü, ihracatın da yavaşladığı ifade edilmiştir. Teşviklerin arttırılarak bürokratik engellerin azaltılması önerilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Salgının etkisi ile dünya genelinde yaşanan durgunluğa değinilmiş, ülkenin uluslararası alanda yalnızlaştığı belirtilmiştir. Hem salgın hem de siyasi nedenler ile yurtdışından misafir gelmediği ifade edilmiştir. Vergi ve SGK teşvikleri ile sektörlerin devamlılığının sağlanması, uygun kredi imkanları sunulması önerilmiştir.
Döviz Kuru: Firmaların üretiminin ithalata dayalı olduğu ve döviz kurlarındaki artıştan olumsuz etkilendikleri, maliyetlerinin arttığı ifade edilmiştir. Yatırımcıların bürokratik engellere maruz kalmadan, piyasa şartlarından daha uygun finansman sağlanması önerilmiştir. Kur riskini azaltıcı önlemler alınarak sektörün rahatlatılması talep edilmiştir.
Küresel Belirsizlikler: Pandemi nedeniyle faaliyetlerin olumsuz etkilendiği belirsizliklerin sürdüğü dile getirilmiştir. Sektörleri ayakta tutacak finansal desteğin verilmesi önerilmiştir.
Maliyet Artışı: Talebin düşesi ile stok maliyetlerinin firmalar için risk teşkil ettiği belirtilmiştir. Artan akaryakıt ve enerji maliyetlerine değinilmiştir. Düşük faizli finansman temini, istihdam teşviklerinin uzatılması ve enerji girdisi için teşvik uygulanması önerilmiştir.
Çalışan sayısına göre büyük ölçekli firmaların incelenen her dönemde ilk beş içerisinde bulunan sorunları finansman sorunları ve talep daralmasıdır. Son iki dönem içerisinde bu sorunlar en yüksek oranlara sahip olarak ilk iki sorun içinde yer almaktadır. Döviz Kuru da üç dönemde ilk beş içerisinde yer alarak önemini korumuştur. Tablo 14. ve şekil 32. çalışan sayılarına göre büyük ölçekli firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasnı, göstermektedir.
Tablo 14
Çalışan sayılarına göre büyük ölçekli firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid Dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 33% | Maliyet Artışı | 25% | Finansman | 35% | Finansman | 25% |
| Sorunları | Sorunları | ||||||
| Talep Daralması | 25% | Talep Daralması | 25% | Talep | 25% | Talep | 23% |
| Daralması | Daralması | ||||||
| Finansman | 14% | Finansman | 20% | Maliyet Artışı | 21% | Ekonomik | 17% |
| Sorunları | Sorunları | ve Siyasi | |||||
| Belirsizlik | |||||||
| Sektör | 14% | Döviz Kuru | 15% | Kalifiye | 10% | Döviz Kuru | 13% |
| Kaynaklı Sorunlar | Personel | ||||||
| Tahsilat Sorunları | 14% | Hammadde | 15% | Tahsilat | 9% | Küresel | 11% |
| Sorunları | Belirsizlikler | ||||||
| Maliyet Artışı | 11% |
Şekil 32: Çalışan sayılarına göre büyük ölçekli firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması.
Sektörlere Göre Karşılaşılan Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerileri
- İnşaat Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde inşaat sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 33: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde inşaat sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Maliyet Artışı: Döviz endeksli olduğu için girdi maliyetlerinin oldukça yüksek olduğu, karşılanamaz boyuta ulaştığı belirtilmiştir. Yüksek kredi maliyetlerinin müşteri talebini de etkilediği ifade edilmiştir. Satışların devlet tarafından desteklenmesi, kredi faiz oranlarının düşürülmesi önerilmiştir. Dışa bağımlı üretimden uzaklaşarak imalatı özendirmemizin önemi vurgulanmıştır.
Talep Daralması: Sektörde faizlerin etkisi ile talep durağanlaşmıştır. Tüketicinin finansal araçlara yatırımı tercih etmesinin sektörü olumsuz etkilediği ifade edilmiştir. Düşük faiz desteğinin devam etmesi, inşaat firmalarının da düşük faizli kredi imkânı sunulması önerilmiştir.
Finansman Sorunları: Faiz oranlarındaki artış, enflasyonun yüksekliği, alım gücünün düşmesi ve tasarrufların etkisi ile sektöre yatırım azalmıştır. Düşük faizli kredi temini ve borçların vadelerinin uzatılması önerilmiştir.
İnşaat sektöründe anket dönemlerinin tümünde talep daralması ve finansman sorunları ilk üç içerisinde yer almaktadır. 2019 ikinci yarısında görülen maliyet artışı, 2020 ikinci yarısında tekrar ilk üç sorun arasına girmiştir. Tablo 15. ve şekil 34. İnşaat sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 15
İnşaat sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep Daralması | 48% | Finansman Sorunları | 29,2% | Talep | 42% | Maliyet Artışı | 35% |
| Daralması | |||||||
| Finansman | 21% | Talep | 25,0% | Finansman Sorunları | 34% | Talep | 35% |
| Sorunları | Daralması | Daralması | |||||
| Maliyet Artışı | 14% | Teşvik | 12,5% | Kalifiye | 24% | Finansman Sorunları | 30% |
| Personel |
Şekil 34: İnşaat sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Otomotiv Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde otomotiv sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 35: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde otomotiv sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Döviz Kuru: Pandemi sürecinde döviz kurlarında yaşanan artışın ve belirsizliğin çeşitli sorunlara neden olduğu belirtilmiştir. Belirsizliğin giderilmesi ve oynaklığın azalması gerekliliği ifade edilmiştir.
Talep Daralması: ÖTV oranlarındaki artışın satışları olumsuz etkilediği ve satış miktarlarının düşürdüğü, müşterilerin ikinci el otomotiv alım satımına yöneldiği ifade edilmiştir.
Vergi Yükü: Uygulanan vergi politikasının, araçlar üzerindeki yüksek vergi yükünün sorunları beraberinde getirdiği ifade edilmiştir. Sektöre yönelik vergi teşviklerinin uygulanarak pandeminin olumsuz etkilerinin azaltılması talep edilmiştir. Hibrit ve elektrikli araçların üretimi, satışı, şarj istasyonlarının sayısının arttırılması önerilmiştir.
Talep daralması ve finansman sorunları, üç dönemde sektörün en önemli ilk üç sorunu arasında yer almaktadır. Vergi yükü, maliyet artışı ve döviz kuru sektörde önemini koruyan sorunlar arasındadır. Tablo 16. ve şekil 36. İnşaat sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 16
Otomotiv sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep | 56% | Finansman | 22,2% | Talep | 45% | Döviz Kuru | 33% |
| Daralması | Sorunları | Daralması | |||||
| Döviz Kuru | 22% | Vergi Yükü | 22,2% | Finansman | 35% | Talep | 33% |
| Sorunları | Daralması | ||||||
| Finansman Sorunları | 11% | Maliyet Artışı | 11,1% | Maliyet Artışı | 20% | Vergi Yükü | 33% |
| Mevzuat | 11,1% |
Şekil 36: Otomotiv sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Tekstil Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde tekstil sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır
Şekil 37: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde tekstil sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Covid-19 sebebi ile müşteri siparişlerinde azalma olduğu bildirilmiş, hedeflenen düzeyde ihracat yapılamamıştır. Yurtiçi ve yurtdışı ticaretinin durgunlaştığı belirtilmiştir. Salgın için daha etkili tedbirler alınması talep edilmiştir. Yeni Pazar arayışı yapılması, KDV oranları düşürülerek, yurtdışı ve iç piyasa için teşvikler uygulanması önerilmiştir.
Finansman Sorunları: Girdilerin döviz endeksli olduğu ve döviz kurundaki dalgalanmalardan etkilendiği ifade edilmiştir. Salgın sebebi ile mağazaların kapalı olması sektörde ciddi ciro kayıplarına neden olmuştur. Yaşanılan finansal sıkıntıların beraberinde başka problemleri de tetiklediği belirtilmiştir. Düşük faizli finansman temini, istihdam teşviklerinin uzatılması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandemi ile başlayan sosyal ve ekonomik belirsizliklerin iç ve dış piyasalardaki sorunlar ve ülke ekonomimizdeki istikrarsızlık ve ekonomik küçülmeye değinilmiştir. Uygulanan politikaların belirsizliğin önüne geçecek şekilde belirlenmesi, piyasaya istikrar ve güven tesis edilmesi önerilmiştir.
Talep daralması, dört dönemde de önemini korumuştur ve her dönemde ilk üç sorun arasında yer almıştır. 2020 Covid dönemi ile sektörde finansman sorunları önemli bir sorunlardan biri haline gelmiştir. Tablo 17. ve şekil 38. tekstil sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırıl-masını göstermektedir.
Tablo 17
Tekstil sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 23% | Talep Daralması | 27,3% | Talep Daralması | 44% | Talep | 40% |
| Daralması | |||||||
| Sektör Kaynaklı | 23% | Teşvik | 18,2% | Finansman | 33% | Finansman Sorunları | 35% |
| Sorunlar | Sorunları | ||||||
| Rekabet | 18,2% | ||||||
| Talep Daralması | 23% | Kalifiye | 18,2% | Tahsilat Sorunları | 23% | Ekonomik | 25% |
| Personel | ve Siyasi | ||||||
| Belirsizlik | |||||||
| Döviz Kuru | 18,2% |
Şekil 38: Tekstil sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Turizm Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde turizm sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 39: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde turizm sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: İçinde bulunduğumuz Covid-19 salgını ile birlikte Avrupa’dan gelen turist sayısında azalma olduğu, sektör firmalarının müşteri sayısının düştüğü, turizm acentelerini için sözleşme iptalleri yaşandığı ifade edilmiştir. Salgının sektörde hızlı bir çöküşe neden olduğu, işyeri iflaslarının yoğunlaşacağı öngörülmüştür. Uzun vadeli planlar yapılması, kredilerin yapılandırılması, vergi vb. kamu alacaklarının ertelenmesi talep edilmiştir. Ayrıca, turizm bölgeleri için reklam çalışmalarının arttırılması önerilmiştir.
Küresel Belirsizlikler: Koronavirüsün etkisi ile yurtiçi ve yurtdışı misafirlerin tedirginlik yaşadıkları, sektörün olumsuz etkilendiği belirtilmiştir. Sektördeki firmaların devamlılığının sağlanabilmesi için vergi, SGK teşviki, kredi limit artırımı gibi imkanlar sunulması önerilmiştir.
Mevzuat: Seyahat kısıtlamaları, turizm bölgelerindeki otellerin kapalı olması ve salgın döneminde uygulanan politikaların yeterli olmaması sebebiyle sektörde sıkıntılar yaşanmaktadır. Sektörün desteklemesi, turizmi özendirici aktivitelerin uygulamaya konması talep edilmiştir.
Sektörün en önemli sorunları dönemlere göre değişiklik göstermektedir. İlk iki dönemde ekonomik ve siyasi belirsizlik kategorisi ön plana çıkmaktadır. 2020 yılında mevzuat kategorisi önemini korumuştur. Ayrıca 2020 Covid döneminde %20 oranında ortaya çıkan talep daralması kategorisi son dönemde %42 oranı ile en önemli sorun haline gelmiştir. Tablo 18. ve şekil 40. turizm sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 18
Turizm sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik | 50% | Bürokrasi | 12,5% | Finansman | 38% | Talep Daralması | 42% |
| Sorunları | |||||||
| Ekonomik ve | 12,5% | ||||||
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Finansman Sorunları | 12,5% | Mevzuat | 22% | Küresel | 32% | ||
| Belirsizlikler | |||||||
| Kalifiye Personel | 12,5% | ||||||
| Küresel Belirsizlikler | 50% | Maliyet Artışı | 12,5% | Maliyet Artışı | 20% | ||
| Mevzuat | 12,5% | Mevzuat | 26% | ||||
| Sektör Kaynaklı | 12,5% | Talep Daralması | 20% | ||||
| Sorunlar | |||||||
| Teşvik | 12,5% |
Şekil 40: Turizm sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Madencilik ve Enerji Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde madencilik ve enerji sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 41: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde madencilik ve enerji sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Maliyet Artışı: Faaliyet giderleri içindeki pazarlama, satış ve dağıtım giderlerinin yüksek olduğu, devlet katkı payı ile maliyetlerin arttığı belirtilmiştir. Ekonomik ilişkilerin büyütülerek Pazar payının arttırılması önerilmiştir.
Mevzuat: Devlet tarafından alınmakta olan ruhsat vb. payların gözden geçirilerek teşvik edilmesi talep edilmiştir.
Döviz Kuru: Kur riskini azaltacak önlemler alınması gerektiği önerilmiştir.
Finansman Sorunları: Yeni enerji santrali ihalelerinin ve buna bağlı iş geliştirme faaliyetlerinin ekipman, sermaye ve talep yetersizliği nedeniyle dünya genelinde durma noktasına geldiği aktarılmıştır.
Küresel Belirsizlikler: Dünyayı etkisi altına almış olan Covid-19 salgınının sektör faaliyetlerini olumsuz etkilediği dile getirilmiştir.
Tanıtım: Yeni Pazar arayışlarının arttırılması önerilmiştir.
Üretim: Salgının etkisi ile üretimin durma noktasına geldiği belirtilmiş, devlet desteklerinin arttırılarak teşviklerin yeniden düzenlenmesi talep edilmiştir.
Sektörün en önemli sorunları dönemlere göre farklılık göstermiştir. Finansman sorunları üç dönem boyunca önemini korumuştur. Üç önem boyunca sorunlar birbiriyle ile aynı oranlara sahip olmakla birlikte, 2020 yılı ikinci yarısında maliyet artışı ve mevzuat en önemli iki sorun haline gelmiştir. Tablo 19. ve şekil 42. madencilik ve enerji sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 19
Madencilik ve enerji sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bürokrasi | 29% | Mevzuat | 45,5% | Talep Daralması | 41% | Maliyet Artışı | 22% |
| Vergi Yükü | 27,3% | Finansman | 32% | Mevzuat | 22% | ||
| Sorunları | |||||||
| Döviz Kuru | 29% | Maliyet Artışı | 9,1% | Döviz Kuru | 11% | ||
| Kalifiye | 9% | Finansman | 11% | ||||
| Personel | Sorunları | ||||||
| Finansman Sorunları | 14% | Rekabet | 9,1% | Mevzuat | 9% | Küresel | 11% |
| Belirsizlikler | |||||||
| Talep Daralması | 9,1% | Tahsilat | 9% | Tanıtım | 11% | ||
| Sorunları | |||||||
| Üretim | 11% |
Şekil 42: Madencilik ve enerji sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Finans Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde finans sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 43: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde finans sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Finansman Sorunları: Yatırımlarda finansman olanaklarının yetersiz olduğu ve kredi ödemelerinde zorluklar yaşandığı aktarılmıştır. Kredi limitlerinin ve taksit sürelerinin kredi sahibine göre düzenlenmesi ve yatırım yapan mükelleflere uygun koşullarda faiz desteği sağlanması önerilmiştir.
Mevzuat: Yapısal reformların hayata geçmesi, kalifiye işgücü eğitimine önem verilmesi ve yatırımlara hukuki güvence verilmesi önerilmiştir.
Tahsilat Sorunları: Firmaların tahsilat sorunları yaşadığı ve e-tahsilat ile sorunların azalabileceği önerilmiştir.
Teşvik: Teşvik uygulamalarının karmaşık ve yetersiz olduğu, belirli bir sektör için değil sanayi sicil belgesi ve kapasite raporu olan ve imalat yapan tüm sektörleri kapsaması ifade edilmiştir. Teşvik belgesi olmaksızın imalat sanayiine yönelik yatırım yapan herkesin, bulunduğu bölgenin bir üst bölgesinin imkanlarından yararlanması ve DPT’nin uluslararası konjonktüre göre yeniden hayata geçirilmesi önerilmiştir.
Vergi Yükü: Personel istihdamındaki vergi ve SGK yükünün fazla olduğu ifade edilmiştir. Çözüm olarak SGK işveren payının yanında gelir vergisi indirimi sağlanması önerilmiştir.
Finans Sektörü incelenen dört dönem boyunca finansman sorunları ve tahsilat sorunları ile karşı karşıya kalmıştır. Finansman sorunları 2020 ilk yarısından itibaren sektörün en önemli sorunu haline gelmiştir. Tablo 20. ve şekil 44. finans sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 20
Finans sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekonomik ve | 57% | Finansman Sorunları | 33,3% | Finansman | 35,7% | Finansman Sorunları | 33,3% |
| Siyasi Belirsizlik | Sorunları | ||||||
| Hammadde | 16,7% | Mevzuat | 16,7% | ||||
| Tahsilat Sorunları | 29% | Mevzuat | 16,7% | Tahsilat | 35,7% | Tahsilat | 16,7% |
| Sorunları | Sorunları | ||||||
| Finansman | 14% | Tahsilat Sorunları | 16,7% | Teşvik | 16,7% | ||
| Sorunları | |||||||
| Üretim | 16,7% | Talep Daralması | 28,6% | Vergi Yükü | 16,7% |
Şekil 44: Finans sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
İmalat Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde imalat sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 45: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde imalat sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Döviz Kuru: Üretim girdilerinin ithalata dayalı olduğu için kur riskinin maliyet artışına neden olduğu, girdiler dövizle ödendiği ancak satışların TL olarak yapıldığı belirtilmiştir. Kur riskini azaltıcı önlemler alınarak sektörün rahatlatılması talep edilmiştir. Yurtdışından sermaye girişinin sağlanması önerilmiştir.
Talep Daralması: Pandemi ile birlikte sektördeki müşterilere ulaşmakta sıkıntı yaşandığı, ihracat beklentisinin azaldığı ve kamu ve özel sektör yatırımlarının yavaşladığı belirtilmiştir. Salgının ülkemiz ve dünya ekonomilerini küçülteceği düşünülmekte, salgını önlemek için hızlı ve radikal kararlar alınması gerektiği önerilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandeminin psikolojik ve sosyolojik gelecek endişesine ve ekonomide daralmaya sebep olduğu aktarılmıştır. Sektöre finansal destek sağlanması ve yabancı sermayenin reel sektöre çekilmesi talep edilmiştir.
Döviz kurunun, ekonomik ve siyasi belirsizliğin sektörün önde gelen sorunlarından olduğu görülmektedir. Üç dönem boyunca, sektörde bu alanlar ile ilgili sorunlar yaşanmaktadır. Ayrıca sektörde talep daralması sorunu önemli bir yere sahiptir. Her dönem başlıca sorunlar arasında yer almaktadır. Tablo 21. ve şekil 46. imalat sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 21
İmalat sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 36% | Talep Daralması | 27,3% | Finansman Sorunları | 41% | Döviz Kuru | 40% |
| Döviz Kuru | 18,2% | Talep Daralması | 34% | ||||
| Ekonomik ve | 23% | Ekonomik ve Siyasi | 18,2% | Talep | 40% | ||
| Siyasi Belirsizlik | Belirsizlik | Daralması | |||||
| Maliyet Artışı | 18,2% | Ekonomik ve | 26% | ||||
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Talep Daralması | 18% | Teşvik | 18,2% | Tahsilat | 19% | ||
| Sorunları |
Şekil 46: İmalat sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Ticaret Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde ticaret sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 47: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde ticaret sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir.
Talep Daralması: Pandemi sebebi ile beklenen düzeyde satış yapılamadığı, tüketicilerin sadece temel ihtiyaçlarına yoğunlaştığı ve gelir düzeyindeki düşüşlerin sektörü etkilediği belirtilmiştir. Ayrıca alışveriş merkezlerine giriş sayılarında azalma olduğu ve yabancı müşterilerin taleplerinde düşüş yaşandığı ifade edilmiştir. Yurtiçi yeni pazarların açılması, istihdamının daralmasını önlemek için firmalardan kurumlar vergisi alınmaması, işverenlerin çalışanlara ait SSK ve stopaj gelir vergilerinin devlet tarafından karşılanması önerilmiştir. Ekonomiye güven sağlanarak ve iyi komşuluk ilişkileri kurularak ticaretin arttırılması talep edilmiştir.
Döviz Kuru: Döviz kurlarındaki artış mal maliyetlerinde artış yaşanmasına sebep olmuştur. İthalat ağırlıklı firmaların kur riski yüzünden sorunlar yaşadığı belirtilmiştir. Kurlardaki artışın ne kadar süreceği belirsizliği sektörü zorlamaktadır. Kurlarda istikrar sağlanana kadar; kredi maliyetlerinin düşürülerek, mükelleflerin vergi, SSK gibi kamu ödemelerinde sübvansiyon ve ötelemeler yapılması, kısa çalışma ödeneğinin uzatılması, SGK prim desteği kapsamının genişletilmesi, SGK prim oranlarının düşürülmesi talep edilmiştir. Ekonomiye güven telkin edilmesi, yerli ve milli üretimin teşvik edilmesi önerilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Pandemi nedeni ile 4. Çeyreğin daha zor geçeceği ifade edilmiştir. Gelecek için duyulan endişe plan yapamamaya neden olmaktadır. Mükelleflere doğrudan gelir desteği sağlanarak pandemi döneminde ertelenen vergilerin tekrar ertelenmesi/yapılandırılması, piyasada likit varlıkların arttırılması, üretimin desteklenmesi talep edilmiştir.
Finansman Sorunları: Kamu bankaları dahil olmak üzere krediye ulaşmakta zorluklar yaşandığı, faiz oranlarının artışının sektörü olumsuz etkilediği belirtilmiştir. Firma karlılıklarının düştüğü, finansman maliyetlerinde artış beklendiği aktarılmıştır. Bu soruna çözüm olarak döviz kurunda aşırı dalgalanmanın önüne geçilmesi ya da kredi maliyetlerinin düşürülmesine yönelik tedbirler alınması, vergi ve sübvansiyonlarda tekrar düzenleme yapılması önerilmiştir.
Ticaret Sektörünün dönemlere göre sorunları karşılaştırıldığında benzer sorunların varlığı dikkat çekmektedir. Talep daralması her dönem ön plana çıkmakta, üç dönem boyunca sektörün en önemli sorunu konumunda bulunmaktadır. Bununla birlikte; finansman sorunları ve döviz kuru incelenen üç dönemde sektörün önde gelen sorunlarından olmuştur. Tablo 22. ve şekil 48. ticaret sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 22
Ticaret sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Döviz Kuru | 33% | Talep Daralması | 40% | Talep | 49% | Talep Daralması | 38% |
| Daralması | |||||||
| Ekonomik ve | 20% | Döviz Kuru | 34% | ||||
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Tahsilat Sorunları | 33% | Teşvik | 20% | Finansman Sorunları | 32% | Ekonomik ve | 14% |
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Döviz Kuru | 10% | ||||||
| Talep | 14% | Finansman Sorunları | 10% | Kalifiye | 19% | Finansman Sorunları | 14% |
| Daralması | Personel |
Şekil 48: Ticaret sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Bilişim Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde bilişim sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 49: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde bilişim sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir
Finansman Sorunları: Sektörde öz kaynak sorunu yaşandığı, yeterli yabancı sermaye girişi olmadığı belirtilmiştir. Ülkemiz bünyesindeki hukuki ve ekonomik yapısal sorunlarının kısa ve uzun vadeli planlar ile düzeltilerek, gelişmiş ülkelere yakınlaşması talep edilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Doğru makroekonomi politikalarının belirlenmesi ve uygulamaya koyulması önerilmiştir.
Kalifiye Personel: Sektörün genel olarak alt dallarında yetişmiş eleman ihtiyacı mevcuttur. İlgili alanlarda lise, üniversite ve mesleki eğitim kursları ile eleman yetiştirilmesine önem verilmesi önerilmiştir.
Rekabet: Rekabetin diğer sektöre göre daha yoğun olduğu, kâr marjının düştüğü ve bu şartlarda sürdürülebilirliğin sınırlı olduğu aktarılmıştır. Ürün pazarlamada farklılaşma ve inovasyon ile kâr marjının arttırılması önerilmiştir.
Talep Daralması: Talepte daralma yaşandığı ve yurtdışında müşteri arama imkanlarının pandemi sebebiyle mümkün olmadığı iletilmiştir.
Üretim: İthalata dayalı donanım veya ekipman ihtiyacının pandemi etkisi ile lojistik anlamda ve üretim anlamında sorunlar yaşanabileceği belirtilmiştir. Yüksek teknoloji ürünlerinin üretimine yönelik planlama ve destek sağlanması önerilmiştir.
Sektörün 2019 ikinci yarısında tek ve en önemli sorunu ekonomik ve siyasi belirsizlik olarak ön plana çıkmakta, o zamandan günümüze kadar önemini korumaktadır. Ayrıca, finansman sorunları üç dönem boyunca sektör sorunları arasında ilk sıralarda yer almış, 2020 ikinci yarısında ise %29 oranı ile sektörün en önemli sorunu haline gelmiştir. Tablo 23. ve şekil 50. bilişim sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 23
Bilişim sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ekonomik | 100% | Mevzuat | 38% | Talep Daralması | 42,9% | Finansman Sorunları | 29% |
| ve Siyasi | |||||||
| Belirsizlik | |||||||
| Vergi Yükü | 38% | Ekonomik ve | 14,3% | Ekonomik ve | 14% | ||
| Siyasi Belirsizlik | Siyasi Belirsizlik | ||||||
| Ekonomik ve | 8% | Kalifiye Personel | 14% | ||||
| Siyasi Belirsizlik | |||||||
| Finansman | 14,3% | Rekabet | 14% | ||||
| Sorunları | |||||||
| Finansman | 8% | Maliyet Artışı | 14,3% | Talep Daralması | 14% | ||
| Sorunları | |||||||
| Rekabet | 8% | Tahsilat | 14,3% | Üretim | 14% | ||
| Sorunları |
Şekil 50: Bilişim sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Sağlık Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde sağlık sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 51: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde sağlık sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir
Finansman Sorunları: Sektörde cironun düştüğü, dış kaynak temini için kredi bulunamadığı iletilmiştir. Hükümetin krediler konusunda bankalara yol gösterici olması önerilmiştir.
Mevzuat: Pandemi döneminde perakende kozmetik (sağlık ürünler) sektörünün mücbir sebep kapsamına alınmadığı ifade edilmiştir. Sektöre vergi ertelemesinin yapılması önerilmiştir.
Döviz Kuru: Tıbbi cihaz ve medikal alanında döviz kurlarındaki dalgalanmaların olumsuz etki yarattığı, girdilerin döviz bazlı ancak fiyatların TL bazlı olmasının sorunlara neden olduğu aktarılmıştır. Piyasanın kendi içinde dengeyi döviz kurunu bulmasının beklenmesi çözüm olarak sunulmuştur.
Küresel Belirsizlikler: Covid-19 salgınının sektördeki etkisi belirtilmiş, pandemi hastanesi statüsünün tekrarlanması önerilmiştir.
Sağlık sektöründe 2019 ikinci yarısından itibaren Mevzuat alanında sorunlar yaşanmaktadır. Son üç dönemde ise Finansman Sorunları önemli boyutlara ulaşmıştır. Finansman Sorunları 2020 yılında sektörün en önemli sorunu olarak gözükmektedir. Tablo 24. ve şekil 52. sağlık sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 24
Sağlık sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mevzuat | 50% | Mevzuat | 37,5% | Finansman Sorunları | 61% | Finansman | 30% |
| Sorunları | |||||||
| Maliyet Artışı | 25% | Mevzuat | 30% | ||||
| Tahsilat Sorunları | 50% | Finansman Sorunları | 12,5% | Talep | 22% | Döviz Kuru | 20% |
| Daralması | |||||||
| Sektör Kaynaklı | 12,5% | Küresel | 20% | ||||
| Sorunlar | Belirsizlikler | ||||||
| Tahsilat Sorunları | 12,5% | Kalifiye | 17% | ||||
| Personel |
Şekil 52: Sağlık sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Lojistik ve Taşımacılık Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde lojistik ve taşımacılık sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 53: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde lojistik ve taşımacılık sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir
Döviz Kuru: Sektörün döviz kuru endeksli olması sebebiyle kurlardaki dalgalanmaların sektör üzerinde olumsuz etki yarattığı belirtilmiştir. Döviz kurlarındaki artışların maliyetleri arttırdığı ve ithalat fiyatlarını yükselttiği dile getirilmiş, üretimin desteklenerek döviz kurlarındaki dalgalanmaların kontrol altına alınması önerilmiştir.
Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Ekonominin yavaşladığı ve istikrarsızlık ve kriz yaşandığı belirtilmiştir.
Finansman Sorunları: Piyasada nakit darlığı yaşandığı, krediye ihtiyacının arttığı ve döviz kurlarındaki dalgalanmaların finansal olarak üretime olumsuz etki yaratacağı belirtilmiştir. Üretimi destekleyici önlemler alınması için döviz kurlarındaki dalgalanmaların kontrol altına alınması önerilmiştir.
Mevzuat: Ortadoğu'ya çalışan kargo ve ihracatçı vasıflarını bir arada toplayan lojistik firma faaliyetleri nedeniyle mikro ihracat kapsamında düzenlemeler yapılmış ama yeterli bilgi akışı ve kolaylıklar tam yansıtılamamıştır. Piyasanın genel işleyişi içinde kendine ait çözümle ilerleyen ve yurt dışı müşterilerin alışılmış olduğu Türkiye’den alımlarında ihracatçı-kargo firmalara özgü işlemleri teşvik edici, KDV iade aşamalarında kolaylıklar sağlanan bir mevzuat değişikliği talep edilmiştir. Ayrıca, Türk Deniz Filolarına öncelik verilmesi, denizcilik alanında öne çıkmış olan ülkeler gibi Türkiye’de de sektöre avantaj sağlanması önerilmiştir.
Rekabet: Sektörün rekabet koşulları yüzünden büyüyemediği ve Türkiye’deki deniz filosunun son yıllarda uluslararası rekabete uyum sağlayabilmek için bu alanda avantajlı olan ülkelere yöneldiği belirtilmiştir. Kamu ve özel sektör temsilcileri ile birlikte hareket edilmesi önerilmiştir.
Tahsilat Sorunları: Kredi faiz oranlarının artmasının tahsilat problemlerini arttırdığı belirtilmiş, alacakların tahsilat vadesinin kısaltılması ve peşin bedelle hizmet verilmeye başlanması önerilmiştir. Ayrıca, maliyetleri azaltıcı destek sağlanması talep edilmiştir.
Talep Daralması: Pandeminin etkisi dünya ticaret hacminin düşmesi ile taşıma faaliyetlerinin azaldığı belirtilmiştir. Lojistik ve taşımacılıkta büyük kurumlardan ziyade küçük bireysel taşımacılık faaliyetinde bulunan mükellef gruplarının olması sebebiyle akaryakıt veya diğer maliyetleri veya çalışma kuralları için finansal destek ve yasal düzenlemeler yapılması önerilmiştir.
Vergi Yükü: ÖTV oranlarında yapılan değişikliklerin fiyatları arttırdığı belirtilmiştir. Taşımacılıkta KDV oranlarının yılsonuna kadar indirildiği ifade edilmiş, bu düzenlemenin uzatılması talep edilmiştir.
Sektör son dönemde birbirine yakın oranlarda birçok sorun ile karşı karşıya kalmıştır. 2020 Ç.3-4 döneminde sektörün en önemli sorunu Döviz kuru olarak gözükmektedir. Talep daralması ise incelenen bütün dönemlerde sektörün önde gelen sorunları arasında bulunmaktadır. Tablo 25. ve şekil 54. lojistik ve taşımacılık sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 25
Lojistik ve taşımacılık sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2019 Ç.3-4 | 2020 Ç.1-2 | 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Talep | 33% | Mevzuat | 33,3% | Talep | 45% | Döviz Kuru | 19% |
| Daralması | Daralması | ||||||
| Maliyet Artışı | 16,7% | Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik | 15% | ||||
| Rekabet | 16,7% | Finansman | 11% | ||||
| Sorunları | |||||||
| Maliyet Artışı | 25% | Sektör | 16,7% | Finansman Sorunları | 29% | Mevzuat | 11% |
| Kaynaklı Sorunlar | |||||||
| Rekabet | 11% | ||||||
| Tahsilat Sorunları | 11% | ||||||
| Döviz Kuru | 17% | Talep Daralması | 16,7% | Maliyet Artışı | 26% | Talep Daralması | 11% |
| Vergi Yükü | 11% |
Şekil 54: Lojistik ve taşımacılık sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Gıda Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde gıda sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 55: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde gıda sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir
Finansman Sorunları: Finansmana erişim imkanlarının maliyetli olması sebebiyle finansman temininin zorlaştığı iletilmiş, sürdürülebilir finansman imkanlarının sağlanması talep edilmiştir. Stoklarda ve nakit akışında problem yaşandığı belirtilmiştir. Vade sürelerinin kısıtlanması ile üretici firmalara destek olunabileceği önerilmiştir.
Maliyet Artışı: Taleplerde yaşanan hareketliliğin firmaların stok maliyetleri için risk oluşturduğu ve enerji maliyetlerinin yüksek olduğu belirtilmiştir. Düşük faizli finansman temini ve istihdam ve enerji girdilerinde teşvik sağlanması talep edilmiştir.
Mevzuat: Nakit para kullanımı sınırlandırılarak yenileme ve modernizasyon yatırımları için yatırım indiriminin geri getirilmesi talep edilmiştir.
Talep Daralması: Talepte yaşanan daralmanın sektöre olumsuz etkisi dile getirilmiştir. Vade seçeneğinin kısalması çözüm seçeneği olarak sunulmuştur.
Gıda sektörü, 2020 Covid dönemi ile birlikte değerlendirmeye alınmıştır. Sektörün iki dönem boyunca önemli sorunları, maliyet artışı ve finansman sorunları olmuştur. 2020 Covid döneminde rekabet kategorisindeki sorunlarla karşılaşmış olan sektörde, 2020 ikinci yarısında mevzuat ve talep daralması en önemli sorunları olarak ortaya çıkmıştır. Tablo 26. ve şekil 56. gıda sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir
Tablo 26:
Gıda sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||
|---|---|---|---|
| Maliyet Artışı | 53% | Finansman Sorunları | 31% |
| Finansman Sorunları | 27% | Maliyet Artışı | 31% |
| Mevzuat | 15% | ||
| Rekabet | 20% | Talep Daralması | 15% |
Şekil 56: Gıda sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
Tarım Sektörü
Anketlere verilen cevaplara göre, 2020 3. ve 4. çeyrek döneminde tarım sektöründeki firmaların karşılaştığı başlıca sorunlar, ağırlık itibariyle sırasıyla, aşağıdaki şekilde yer almaktadır.
Şekil 57: 2020 3 ve 4. çeyrek döneminde tarım sektöründeki firmaların başlıca sorunları
Belirlenen sorunlara yönelik çözüm önerileri de anketlerde yer alan şekilde aşağıda ifade edilmiştir
Üretim: İthalat yapılmasının yerli üretim üzerinde baskı yarattığı ve tarımsal üretimin sadece küçük ve orta ölçekli işletmeler tarafından yapılmasının yeterli olmadığı belirtilmiştir. İthalatın kısıtlanarak yerli üretimi sektörlerde rekabet edebilecek seviyede alım ve destek politikasının uygulanması ve büyük ölçekli işletmelere teşvik sağlanması önerilmiştir.
Hammadde: Firmaların bu süreçte hammadde temininde güçlük çektiği belirtilmiş, yerli üretimin ve tarımın desteklenerek üretimin arttırılması önerilmiştir.
Tarım sektörü 2020 Covid dönemi ile değerlendirmeye alınmıştır. Sektörde iki dönem boyunca önemini koruyan sorun Üretim olarak kaydedilmiştir. 2020 Covid döneminde birbirine yakın oranlarda birçok sorun ile karşı karşıya kalmış olan sektörün 2020 ikinci yarısında en önemli sorunları arasında Hammadde kategorisindeki sorunlar yer almaktadır. Tablo 27. ve şekil 58. tarım sektöründeki firmaların başlıca sorularının anket dönemleri açısından karşılaştırılmasını göstermektedir.
Tablo 27
Tarım sektöründeki firmaların
anket dönemleri açısından başlıca sorunları
| 2020 Covid dönemi | 2020 Ç.3-4 | ||
|---|---|---|---|
| Talep Daralması | 30% | Üretim | 66,7% |
| Üretim | 20% | ||
| Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik | 10% | ||
| Finansman Sorunları | 10% | ||
| Maliyet Artışı | 10% | Hammadde | 33,3% |
| Tahsilat Sorunları | 10% | ||
| Vergi Yükü | 10% |
Şekil 58: Tarım sektöründeki firmaların 2020 3 ve 4. çeyrek dönemindeki başlıca sorunlarının diğer dönemlerle karşılaştırması
EK:
- Bileşik Başlıca Sorunlar ve Çözüm Önerilerinin Diğer Anketlerle Mukayesesi
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), aylık olarak yayınladığı “İktisadi Yönelim İstatistikleri ve Reel Kesim Güven Endeksi” dokümanında, “Şu anda hangi faktör(ler) üretiminizi kısıtlamaktadır? (Yüzde pay)” sorusu da yer almaktadır. Kapalı uçlu olan bu soruya ilişkin veriler ise, üç aylık olarak sunulmaktadır. Aşağıda, IYMMO anketiyle aynı dönemleri kapsayan TCMB sonuçları yer almaktadır.
Şekil 59. Şu anda hangi faktör(ler) üretiminizi kısıtlamaktadır? (Yüzde pay), (Kaynak: TCMB Anketi)
Her dönemin çeyreklik zaman dilimini ifade ettiği dikkate alınırsa, İYMMO anketinde olduğu gibi, ikişer çeyreklik üç dönemin bulunduğu görülecektir. Ayrıca, 2020-04 dönemi, aynı zamanda, Koronavirüs dönemini yansıtmaktadır. Tablo sonuçları, daha önce ifade edilen başlıca sorunların (ilk beş sorun), dağılımı ile önemli ölçüde benzerlik taşımaktadır.
Öte yandan, Koronavirüs salgınının imalat sanayiinde üretim, istihdam, maliyet ve fiyatlara etkisi ile bu süreçte karşılaşılan sorunlara yönelik atılabilecek politika adımlarına ilişkin firma değerlendirmelerinin alınması amacıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından 31 Mart-7 Nisan tarihleri arasında İktisadi Yönelim Anketi (İYA) örnekleminde yer alan firmalara “Koronavirüs Salgınının Reel Sektöre Etkileri Anketi” uygulanmıştır. TCMB, “Enflasyon Raporu 2020-III” dokümanında Kutu 4.2’de bu anketin özet veri ve bilgileri yer almaktadır. Ankette, firmaların ölçek büyüklüklerine ve farklı sektörlere göre değerlendirmeler üzerinde durulmaktadır.
Salgın nedeniyle karşılaşılan en önemli sorun siparişlerdeki düşüş olarak raporlanmıştır Artan finansman zorluğu, lojistikte aksama, tedarik sorunları ve maliyet artışları ise salgına bağlı diğer sorunlar arasındadır. Firmaların karşılaştıkları sorunlar ölçeğe göre karşılaştırıldığında, küçük ölçekli firmalarda siparişlerdeki azalmanın ve artan finansman sıkıntısının diğerlerine kıyasla daha belirgin olduğu gözlenmiştir. Büyük firmalarda ise lojistik sorunları küçük firmalara göre daha yüksek oranda dile getirilmiştir.
Firmalar, nakit akışı sıkıntısıyla başa çıkmak için ticari banka kredisini en önemli araç olarak değerlendirmiştir Ekonomik İstikrar Kalkanı programı kapsamında açıklanan desteklerden yararlanma da ikinci önemli araç olarak öne çıkmıştır. Diğer taraftan, küçük firmaların diğerlerine kıyasla bireysel borçlar ile kredi çekmemek için alıcılarla anlaşma seçeneklerini daha çok kullandıkları gözlenmiştir. Firmalara salgın öncesi istihdam düzeyinin korunabilmesi için hangi başlıklara yönelik politikaların daha etkili olacağını düşündükleri sorulduğunda, “personel giderleri”, “vergiler” ve “finansmana erişim” en önemli başlıklar olarak belirtilmiştir
Firmalar, nakit akışı sıkıntısıyla başa çıkmak için ticari banka kredisini en önemli araç olarak değerlendirmiştir. Ekonomik İstikrar Kalkanı programı kapsamında açıklanan desteklerden yararlanma da ikinci önemli araç olarak öne çıkmıştır. Diğer taraftan, küçük firmaların diğerlerine kıyasla bireysel borçlar ile kredi çekmemek için alıcılarla anlaşma seçeneklerini daha çok kullandıkları gözlenmiştir. Firmalara salgın öncesi istihdam düzeyinin korunabilmesi için hangi başlıklara yönelik politikaların daha etkili olacağını düşündükleri sorulduğunda, “personel giderleri”, “vergiler” ve “finansmana erişim” en önemli başlıklar olarak belirtilmiştir.
Sonuç ve Değerlendirme
Firmalar, mal ve hizmet üretim süreçlerinin bileşenlerinden biridir. Refah üretim mekanizmaları olarak firmalar, makroekonomik performansı etkilediği gibi, performans gelişmelerinden de etkilenmektedir. Bu nedenle, firmaların ekonomiye ilişkin beklentileri ile karşılaştıkları başlıca sorunlar ve çözüm önerileri özel önem taşımaktadır. Bu kapsamda dönemsel veri ve bilgi toplama, ekonomik aktörlerle paylaşma karar alma ve uygulama süreçlerinin kalitesinin artmasına katkıda bulunacaktır.
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası ve İstanbul Ticaret Üniversitesi, kurumsal sosyal sorumluluk projesi olarak bu tür veri ve bilgi üretmeye, toplumla paylaşmaya başlamıştır. Oda’ya kayıtlı yeminli müşavirler tarafından doldurulan anketler, Üniversite tarafından işlenerek, yorumlanmadan rapor haline getirilmektedir. Dönemsel raporlar, Oda’nın web sayfasında basın açıklamasıyla kullanıma açılmaktadır. Kitap, 2020 yılına kadar yapılmış anketlere dayalı olarak üretilmiş söz konusu veri ve bilgileri toplulaştırılmış formatta sunmaktadır.
Ekonomi beklenti endeksleri, 2017 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren ölçülmektedir. Anketler yardımıyla dört ayrı endeks üretilmektedir: Bileşik endeks, çalışan sayılarına göre firma endeksleri, ciro düzeylerine göre firma endeksleri ve sektörlere göre endeks. Bileşik endeks, GSYH’nın değişim oranının sergilediği trendi ve diğer endekslerin gösterdiği görünümü önemli ölçüde yansıtmaktadır. Firmaların beklentilerine uygun iş modeli ve iş planı yapmaları, bu içeriğe sahip verinin önemini daha da artırmaktadır. Konuyla ilgili detaylar birinci bölümde yer almaktadır.
Firmaların karşılaştığı sorunlar ve çözüm önerileri anket sonuçları ise, 2019 yılının üçüncü ve dördüncü çeyreğinden itibaren hazırlanmaktadır. Bu kapsamda da dört ayrı başlıkta sonuçları üretilmektedir: Bileşik başlıca sorunlar ve çözüm önerileri, çalışan sayılarına göre ve ciro düzeylerine göre firmalarda karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri, sektörlere göre karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri. Bileşik başlıca sorunlar ve çözüm önerileri sonuçları, kamu kurumu tarafından yapılan benzer anket sonuçlarıyla önemeli ölçüde örtüşmektedir. Firmaların sorunlarına yönelik gerekli gördükleri karar alma ve uygulama süreçlerini işleme koyduklarından, bu içeriğe sahip bilginin önemini daha da artırmaktadır. Konuyla ilgili detaylar ikinci bölümde yer almaktadır.
Firmaların ekonomi beklenti endeksleri ile firmalarda karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri karşılıklı etkileşime sahiptir. Bu nedenle, her iki alan için benzer kategorik tasnif kullanılmıştır. Çalışma bu özelliği ile, ortak bir paydada farklı veri ve bilgileri entegre etmesinden dolayı, ilgili literatüre önemli katkı sağlamaktadır. Ayrıca, yeminli mali müşavirler tarafından doldurulan anketlere dayalı sonuçları yansıtması, çalışmanın önemli bir farklılığını yansıtmaktadır.