3. BÖLÜM

COVID-19 DÖNEMİNDE SEKTÖRLERE GÖRE FİRMALARIN SORUN VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Sektörlere ait sorunların ve sunulan çözüm önerilerinin incelendiği bu bölümde de başlıca sorun-lar ve dağılımı üzerine elde edilen bulgulara yer verilmiştir. Uygulanmış olan anketlerden hare-ketle 13 sektöre ait sorunlar ve çözüm önerileri başlıca üç sorunun yüzde dağılımı, başlıca üç so-runun dönemler itibariyle önem derecesinde gösterdiği değişim ve tüm saptanan sorunların dört tip etki bakımından analizi yapılmıştır. Bu incelemede Covid süreci için önem arz eden ve farklı-laşan çözüm önerileri ve saptamalara ilgili şekillerin altında yer verilmiştir.

İNŞAAT SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde İnşaat sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. İnşaat sektöründe faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları talep daralması, finansman sorunları ve kalifiye personel olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen so-runlardan talep daralması %42, finansman Sorunları %34 ve kalifiye personel sorunu %24 ora-nında dağılım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %55’tir.

Şekil 47: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %55’ini Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Covid-19 öncesinde de daralmanın başladığı ifade edilen sektörün virüs ile birlikte daha büyük sorunlar yaşadığı bildirilmiştir. Sektöre özel vergilerde indirim ve satışları özendirici düşük faizli kredi imkânı sağlanması gayrimenkul alım ve satım işlemlerinde uygula-nan tapu harç oranlarının düşürülmesi talep edilmiştir.

Finansman Sorunları: Firmaların kredi faiz maliyetlerinin yüksekliği ve ekonomiye olan güven sorunu nedeni ile uzun vadeli borçlanma endişesi yaşadıkları iletilmiş hem üreticilerin hem de tüketicilerin finansman sıkıntısı yaşadıkları belirtilmiştir. Firmaların kredi ve diğer yabancı kay-nak ödemelerini zamanında yerine getirecek kabiliyetlerinin olmadığı söylenmiştir. Banka borçla-rının şartsız olarak yapılandırılması, yeni kredi kaynaklarının yaratılması ve SGK primlerinde indirim yapılması önerilmiştir.

Kalifiye Personel: Sektörde işçi sağlığını ve güvenliğinin nasıl sağlanacağının henüz çözüme ulaşmadığı ve mevcut olan sıkıntıların büyük bir işsizlik sorununa neden olacağı öngörülmüştür. Çalışanların önemsendiğini göstermek için psikolojik ve maddi destek sağlanabileceği, kısa ve esnek çalışma modellerinin geliştirilebileceği belirtilmiştir.

Şekil 48: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

İnşaat sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde üç etki tipi görül-mektedir. Bunlar Ters U etkisi azalan ve artan etkidir. Talep daralması en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında azalarak varlığını sürdürmüştür. Covid sürecinde en etkili sorun olmakla birlikte toplam sorunlar içinde %24’ünü oluşturmaktadır. Ters U etkisi görülen sorun finansman sorunudur. Bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenen bü-yüklüğün altında saptanmış olmakla birlikte 2019 yılı ikinci çeyrekte daha az görülen bir sorun-dur. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dönemlere nazaran daha çok bildirilen sorun kalifiye personele ilişkin sorunlardır. Kalifiye personel kategorisinde yaşanan sorunun yapısının bu dönemde farklılaştı unutulmamalıdır. Yukarıda bu konuda gerekli açıklama yapılmıştır.

Şekil 49: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

İnşaat sektöründeki firmaların artan sorunları arasında bulunan ekonomik ve siyasi belirsizlik, bürokrasi ve üretim kategorisindeki sorunlar aşağıda açıklanmıştır. Kalifiye personele ait sorunla-rın açıklaması daha önce belirtilmiştir. Rekabet ve tanıtım kategorisi %1’lik pay ile mevcut olup salgın dönemine özgü değildir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Sektördeki firmaların salgın öncesinde de geçmiş krizlerden kaynaklı batma noktasında olduğu belirtilmiş, daha da azalan talebin endişeye neden olduğu ile-tilmiştir. Ayrıca inşaat sektörüne bağlı olan birçok alt sektör açısından risk ortamının varlığından bahsedilmiştir. Uygulamada olan kurum vergilerinde belirli bir süre indirim ve satışları arttırıcı düşük faizli kredi imkânı talep edilmiştir.

Bürokrasi: Konut kredilerindeki talep işlemlerinin yavaş ilerlediği, tapu harçlarının ve vergi oranlarının yüksekliği, KDV iadelerinin aksadığı sektör sorunları olarak bildirilmiştir. Bu süreçte eksper değerlendirmelerinin ertelenmesi, sıfır konuttaki KDV oranının düşürülmesi ve KDV iade-lerindeki sürecin hızlandırılması istenmiştir.

Üretim: Kurumsal konut ve işyeri üreticilerinin üretmiş oldukları malları menkul kıymetleştire-rek piyasaya sürecek bir sistemin geliştirilmesi ve mevcut konut ve işyerleri dikkate alınarak yeni bir şehir planlaması yapılması talep edilmiştir.

Şekil 50: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektörün azalan etkiye sahip sorunları arasında bulunan talep daralması kategorisi önceden açık-lanmıştır. Sektör kaynaklı sorunlar ve küresel belirsizlikler kategorisinde sorun veya çözüm öne-risi bu dönemde iletilmemiştir.

Şekil 51: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip sorunlardan olan mevzuat sorunu aşağıda açıklanmıştır. Maliyet artışı, hammad-de ve döviz kuruna ait sorunlar bu dönemde güncelliğini sürdürmüş olmaklar birlikte döneme özgü değildir.

Mevzuat: Ülkemizde inşaat tamamlama sisteminin kanunen var olup uygulamada olmamasının etkisiyle taahhüt edilen işlerin mücbir sebep kapsamına alınamaması ile ortaya çıkan sorunlara değinilmiştir.

Şekil 52: Covid-19 Döneminde İnşaat Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunla-rın Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisi göstermekte olan sorunlardan finansman sorunları önceden açıklanmıştır. Bildiril-miş tahsilat sorunları ve vergi yükü salgın dönemine ait sorunlardan değildir. Teşvik ve kayıt dışı kategorilerinde sorun bildirilmemiştir.

OTOMOTİV SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Otomotiv sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağı-da verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları talep daralması, fi-nansman sorunları ve maliyet artışı olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorunlar-dan talep daralması %45, Finansman Sorunları %35 ve Maliyet Artışı sorunu %20 oranında dağı-lım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %57’dir.

Şekil 53: Covid-19 Döneminde Otomotiv Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunla-rın %57’sini Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Yurtiçi ve yurtdışı taleplerinde ciddi oranda azalmalar olduğu ve ilgili müşteri-lerin de içinde bulunduğu sektörlerinin ekonomik daralmaya girmesinin sektörü olumsuz etkiledi-ği belirtilmiştir. Yurtiçi piyasasını canlandırabilmek için yeni araç alımında ÖTV indirimi sağ-lanması talep edilmiştir.

Finansman Sorunları: Sektörde yüz yüze satışın yaygın olmasının süreç içerisinde müşteri sayı-sında ciddi oranda azalmalar olduğu ve bu azalmaların ciro kaybına neden olduğu belirtilmiştir. Bankalardan kredi taleplerinde faizlerde de düşüş yönlü hareket nedeniyle daha fazla kriter öne sürerek kredi verme konusundaki isteksizliklerini bürokratik engellerle desteklediği ifade edilmiş-tir. Araç satışlarındaki kayıpların giderilmesi için devlet tarafından sıfır araç alımlarında vergi teşviki sunulması istenmiştir.

Maliyet Artışı: Üretim ve satışların durma noktasına geldiği bu süreçte personel maliyetlerinin sektörü zor duruma soktuğu belirtilmiştir. SGK prim ödemeleri ve gelir vergisi kesintilerinin bir süre ertelenmesi talep edilmiştir. Ayrıca sektörde dijitalleşmenin sektöre olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Şekil 54: Covid-19 Döneminde Otomotiv Sektöründe Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Toplam Sorun-lar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Otomotiv sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde üç etki tipi görülmektedir. Bunlar U etkisi, ters U etkisi ve artan etkidir. U etkisi görülen sorun, talep daral-ması en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında azalarak varlığını sürdürmesi beklenen sorunun Covid sürecinde en etkili sorun haline geldiği görülmektedir. Sektörde 2020 yılı için sorun olmakla birlikte alt sıralarda yer alması beklenen talep daralması sorunu Covid sürecinde tekrar etkisini arttırmıştır. Bu sorun toplam sorunların %26’sını oluşturmaktadır. Ters U etkisi görülen sorun finansman sorunudur. Bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyüklüğün altında saptanmış olmakla birlikte 2019 yılı ikinci çeyrekte daha az görülen bir sorundur. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte 2019 dönemine nazaran daha çok bildirilen sorundur.

Şekil 55: Covid-19 Döneminde Otomotiv Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Otomotiv sektörünün artan etkiye sahip sorunları arasında bulunan kalifiye personel, üretim ve bürokrasi sorunları aşağıda açıklanmıştır. Maliyet artışı alanındaki sorunlara önceden yer verilmiş olup tahsilat sorunları ve küresel belirsizlik alanındaki sorunlar Covid-19 dönemine özgü görül-memiştir.

Kalifiye Personel: Sektörün lokomotif bir sektör konumunda olmasının sektörün zarar görmesi-nin işsizliğe olumsuz etki yaratacağı belirtilmiş ofis personelini evden çalıştırma imkânları olduk-ları ancak fabrikadaki mühendis ve işçiler için böyle bir imkânın bulunmadığına değinilmiştir.

Üretim: Otomobil fabrikalarının üretimi durdurması ve lojistik sektörünün ekonomik faaliyetle-rinin durdurmasına bağlı olarak zayıflaması ile otomotiv yedek parça üretimi yapan firmaların iş kaybına uğradığı bildirilmiş, azalan üretim miktarının firmaları zor duruma soktuğu belirtilmiştir.

Bürokrasi: Covid-19 salgını nedeniyle satış tescil işlemlerinin noterlerde yapılmasında sorun yaşandığı aktarılmıştır.

Şekil 56: Covid-19 Döneminde Otomotiv Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip sorunlar arasında bulunan talep daralması önceden açıklanmıştır. Döviz kuru sorunu %6’lık pay ile güncelliğini korumuş ama Covid-19 dönemine özgü olmadığı için açıkla-malarda yer almamıştır.

Şekil 57: Covid-19 Döneminde Otomotiv Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorun-ların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması.

Ters U etkisine sahip sorunlardan olan finansman sorunları daha önce açıklanmıştır. Mevzuat sorunları %9’luk pay ile güncelliğini korumuş ancak salgın dönemine özgü değildir. Tabloda gö-rüldüğü gibi diğer sorunlar bu dönem içerisinde bildirilmemiştir.

Sektör Kaynaklı Sorunlar: Otomotiv satış işlemlerinin elektronik ortamda yapılamadığı bildi-rilmiş, gerekli güvenli ortamın sağlanarak satışların elektronik ortamda yapılmasına imkân sağ-lanması istenmiştir.

TEKSTİL SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Tekstil sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektöründe faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları talep daralması, fi-nansman sorunları ve tahsilat sorunları olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen so-runlardan talep daralması %44, finansman Sorunları %33 ve tahsilat sorunları %23 oranında dağı-lım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %52’dir.

Şekil 58: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %52’sini Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Salgının etkisi ile tüketicinin giyim gibi temel ve lüks harcamalarını azaltmış olduğu belirtilmiştir. Yurt içi ve dışı siparişlerin oldukça azaldığı, yaşanan talep yetersizliğinin üretimi ve faaliyetleri durdurma noktasında olduğu bildirilmiştir. Talepteki azalmanın beraberinde birçok soruna neden olduğu söylenmiştir. Tanıtım ve yeni pazarlar için destek sağlanması isten-miştir. Ayrıca büyük rekabet gücüne sahip olan Çin’in ihracatında yaşanan daralmaların sektör için olumlu etkiye sahip olacağı düşünülmektedir.

Finansman Sorunları: Sipariş iptallerinin ya da işyerlerinin kapalı olması sebebiyle finansman sağlamakta zorlanıldığı, nakit akışında ciddi oranda düşüşler olduğu iletilmiştir. Banka ve finans kurumlarının, Gelir İdaresi Başkanlığı ile işbirliği yaparak mükellefler için kredi erteleme ya da yeniden yapılandırma sağlanması talep edilmiş, ihracatın teşvik edilerek ihracat yapan firmalar-dan minimum vergi alınması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Şirketlerin vadesi gelen alacakları tahsil edemediği, çeklerinin geri döndüğü iletilmiş, bu sorunların firmaların bankalara olan kredi borçlarını ve vergi ödemelerini yapmasını zorlaştırdığı söylenmiştir. Tahsilat yapamama endişesi ile üretilen ürünleri teslim etmekte tered-düt edildiği iletilmiştir. İhracatçıların bekleyen KDV iadelerinin hızla ödenmesi ve farklı imalat ve satış modellerinin geliştirilmesi talep edilmiştir. Ayrıca ticari alacak sigortası uygulamasına yönelmenin sektöre olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Şekil 59: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Tekstil sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde yalnız artan etki tipi görülmektedir. Talep daralması, finansman sorunları ve tahsilat sorunları en çok bildirilen sorunlardır. Bu üç kategoride yer alan sorunlar geçmiş dönemlere göre artış göstermiş ve hatta tahsilat sorunları bu döneme özgü bir sorun olarak karşımıza çıkmıştır.

Şekil 60: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Tekstil sektöründeki firmaların artan etkiye sahip sorunları arasında bulunan üretim sorunu aşağı-da açıklanmıştır. Talep daralması ve tahsilat sorunlarına ait açıklamalara önceden yer verilmiştir. Mevzuat, bürokrasi ve vergi yükü kategorisinde bildirilen sorunlar Covid-19 dönemine özgü bu-lunmamıştır.

Üretim: Türkiye’den yurtdışına giden üretim tesislerinin ülkemize yeniden getirilmesi için destek sağlanması istenmiştir.

Şekil 61: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektördeki azalan etkiye sahip döviz kuru, hammadde ve teşvik sorunları dönem içerisinde mev-cut olup salgına özgü değildir. Dönem içerisinde sektör kaynaklı sorun bildirilmemiştir.

Şekil 62: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip finansman sorunu daha önce açıklanmıştır. %10’luk paya sahip olan maliyet artı-şı ise güncelliğini bu dönemde de korumuş ancak salgın dönemine özgü olmadığı için açıklamalar arasında yer verilmemiştir.

Şekil 63: Covid-19 Döneminde Tekstil Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunla-rın Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisine sahip sorunlardan kalifiye personel ve ekonomik ve siyasi belirsizlik kategorisin-deki sorunlar salgın dönemine özgü değildir. Rekabet alanında ise sorun bildirilmemiştir.

TURİZM SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Turizm sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Bu sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları finansman sorunları, mevzuat, maliyet artışı ve aynı oranda önem derecesine sahip olan talep daralmasıdır. İlk sırada olan finansman sorunları %38, mevzuat %22 ve maliyet artışı sorunu ile talep daralması sorunları %20 oranında dağılım göstermektedir. Bu sorunların tüm sorunlar içindeki payı %75’dir.

Şekil 64: Covid-19 Döneminde Turizm Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %75’ini Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Sektördeki firmaların özellikle havayollarının tamamen durması ile bir-likte yatırım ve sabit maliyetlerini karşılayacak gelir üretemez duruma geldiği iletilmiştir. Krediye erişimde sıkıntı yaşadıkları; devlet bankalarındaki yoğunluğun süreci uzattığı, özel bankaların ise destek olmadığı bildirilmiştir. Otel ve acentelere düşük faizli ve uzun vadeli kredi imkanı sağlan-ması ve vergi ödemelerinde erteleme yapılması istenmiştir.

Mevzuat: Yurtdışı havayolları ile yurtiçi havayolları ve karayollarının durdurulmasının, turizme hizmet veren otel ve restoranların kapatılmasının sektöre olumsuz etki yarattığı belirtilmiştir. Otel ve restoranların kapatılmak yerine daha az kapasite ile faaliyetlerine devam etmesi istenmiş-tir.

Maliyet Artışı: Firmaların gelirlerinin azalmasına rağmen giderlerinde azalma olmadığı, istihdam sağlamanın yükünün ağırlaşmış olduğu ve enerji maliyetlerinde büyük artışlar olduğu iletilmiştir. Sabit masraflar için devlet desteği sağlanması ve turizm firma belgesine sahip tesislerde 2020 yılı sonuna kadar tüm ödemelerin durulması talep edilmiştir.

Talep Daralması: Salgın nedeniyle müşteri sayısının ve buna bağlı olarak oda doluluk oranları-nın azaldığı bildirilmiştir. İşletmelerin açılış tarihi belli olsa bile müşteri sayısında düşüş beklenti-si olduğu iletilmiştir. Gerekli tedbirler alınarak otellerin açılmaya teşvik edilmesi ve turizm için ek mali yükümlülüklerin yeniden gözden geçirilmesi istenmiştir. Ayrıca sektördeki talebi arttır-mak için vatandaşlara seyahat ve konaklama destek kredilerinin verilmesi önerilmiştir.

Şekil 65: Covid-19 Döneminde Turizm Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Başlıca Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Turizm sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde artan etki tipi görülmektedir. Finansman sorunu, mevzuat ve maliyet artışı sorunlarının 2020 beklentisinin üze-rine çıktığı görülmektedir. Talep daralması sorunu ise bu dönemde ilk defa görülmektedir.

Şekil 66: Covid-19 Döneminde Turizm Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Turizm sektöründeki firmaların artan etkiye sahip sorunları arasında bulunan finansman sorunları, mevzuat, talep daralması ve maliyet artışı yukarıda açıklanmış olup vergi yüküne ait sorun ve çözüm önerileri aşağıda bulunmaktadır. Bu alandaki diğer sorunlar ise salgın dönemine özgü de-ğildir.

Vergi Yükü: Turizme yönelik vergilerden konaklama vergisi ötelenmesine rağmen kaldırılma-mıştır. Ayrıca yurtdışı reklam stopajı ve dolaylı etki yaratacak dijital işlem vergisi mevcuttur. Vergilerin sektördeki talebi olumsuz etkileyeceği düşünülmektedir.

Şekil 67: Covid-19 Döneminde Turizm Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip sorunlar arasında bulunan ekonomik ve siyasi belirsizlik sorunları aşağıda açıklanmıştır. Kalifiye personele ait sorunlar bu dönemde güncelliğini korumuştur ancak Covid-19 dönemine özgü olmadıkları için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Covid-19 dönemi sonrası belirsizlikten sektördeki olumsuz etki-sini azaltmak için TÜRSAB ve Turizm Bakanlığı’ndan yolcu başına gelir desteği sağlanması ve THY ve IATA tarafından komisyon gelirlerinin belirli bir dönem için arttırılması talep edilmiştir.

Şekil 68: Turizm Sektörü İçin 2019 Karşılaştırması

Sektöre ilişkin 2019 yılı ikinci yarıda bildirilen iki sorun mevcuttur. Bunlar küresel belirsizlikler ve ekonomik ve siyasi belirsizliklerdir. Sektörün temel sorunları 2019 yılında bu şekilde gözlen-miş ancak 2020 beklentisinde yapılan anketlerde daha derinlemesine analiz yapmak mümkün olmuştur. Bu nedenle Covid-19 dönemi etkisini 2020 beklentileri ile karşılaştırmak daha doğru olacaktır.

MADENCİLİK VE ENERJİ SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Madencilik ve Enerji sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm öne-rileri aşağıda verilmiştir. Madencilik ve Enerji sektöründe faaliyet gösteren firmaların başlıca sorunları talep daralması, finansman sorunları ve kalifiye personel olarak belirlenmiştir. Kalifiye personel ile aynı seviyede olan mevzuat ve tahsilat sorunları da %9 ile üçüncü sırayı paylaşmak-tadır. İlk sırada olduğu belirlenen sorunlardan talep daralması %41, finansman sorunları %32’dir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %84’tür.

Şekil 69: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Top-lam Sorunların %84’ünü Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Salgının etkisi ile her geçen gün talepte ciddi oranlarda daralma olduğu bildi-rilmiştir. Kredilerin uzun vadeli ve düşük maliyetli olarak temin edilmesi istenmiştir.

Finansman Sorunları: Dünyayı etkisi altına almış olan salgının firmalarda hasılat kayıplarına neden olduğu nakit akış dengesinin bozulduğu iletilmiştir. Ayrıca enerji fiyatlarındaki düşüşün maliyetleri aynı oranda düşürmediği için sektördeki karlılık beklentisinin azaldığı söylenmiştir. Uzun vadeli yeni finansman imkanı sağlanması talep edilmiştir.

Kalifiye Personel: Salgın nedeni ile personel sorunlarının arttığı iletilmiş, süreç içerisinde devlet desteği sağlanması istenmiştir.

Mevzuat: Covid-19 salgını için alınan önlemler arasında bulunan sınırların kapatılması ile pazar-lara ulaşma sorunu yaşadıkları bildirilmiş, pandemi etkisinin azalması ile birlikte alınan bu önle-min kaldırılması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Özellikle yurtiçi alıcılarından alınan çeklerin ödenmemesi ile sektörde sıkın-tılar yaşandığı belirtilmiş, ana malzeme tedarikçisi olan maden üreticilerine ödeme garantisi talep-lerinde teminat verilmesi istenmiştir.

Şekil 70: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Başlı-ca Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Madencilik ve Enerji sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde üç etki tipi görülmektedir. Bunlar U etkisi, Ters U etkisi ve artan etkidir. Talep daralması en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında azalarak varlı-ğını sürdürmüştür. Covid-19 sürecinde en etkili sorundur ve toplam içinde %32 oranına sahiptir. Finansman sorunları, kalifiye personel U etkisi gösteren diğer iki kategorilerdir.

Ters U etkisi görülen sorun mevzuat sorunudur. Bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyük-lüğün altında saptanmış olmakla birlikte 2019 yılı ikinci çeyrekte görülmeyen bir sorundur. Co-vid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dönemlere nazaran daha çok bildirilen sorun tahsilat sorunudur. Bu sorun da Covid-19 döneminde gündeme gelen, önem kaza-nan bir sorundur.

Şekil 71: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Madencilik ve enerji sektöründeki firmaların artan sorunlarından olan tahsilat sorunlarının açık-laması yukarıda mevcuttur. Ekonomik ve siyasi belirsizlik, hammadde ve küresel belirsizlik ala-nındaki sorunlar bu dönemde güncelliğini korumuş olup sadece salgın döneminde ortaya çıkmış sorunlar arasında görülmemiştir.

Şekil 72: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sa-hip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip sorunlar tablosunda görüldüğü gibi maliyet artışı, rekabet, bürokrasi ve teşvik kategorisinde sorun bildirilmemiştir.

Şekil 73: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisine sahip sorunlardan olan talep daralması, finansman sorunları ve kalifiye personele ait sorunlar önceden açıklanmış olup döviz kuru alanında bildirilen sorunlar sadece salgın dönemine ait değildir.

Şekil 74: Covid-19 Döneminde Madencilik ve Enerji Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gös-teren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektördeki ters U etkisine sahip olan mevzuat sorunları önceden açıklanmış olup dönem içerisin-de vergi yükü alanında sorun bildirilmemiştir.

FİNANS SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Finans sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları finansman sorunları, tahsilat sorunları ve talep daralması olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorun-lardan finansman sorunları %35,7, tahsilat sorunları %35,7 ve talep daralması sorunu %28,6 ora-nında dağılım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %64’tür.

Şekil 75: Covid-19 Döneminde Finans Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %64’ünü Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: İş hacminin azalması ile birlikte gelir kaynaklarında azalma olduğu ve nakit ihtiyacının arttığı belirtilmiştir. Bu soruna çözüm olarak meslek odalarının, birliklerinin böyle olağan üstü durumlarda zor durumda olan meslek mensuplarının kullanabilmesi için birlik ya da oda bünyesinde bir fonun oluşturulması ve uzun vadeli ve faizsiz yeni bir finansman kayna-ğı sunulması önerilmiştir.

Tahsilat Sorunları: Vergi dairelerindeki işlemlerin yavaşlamasının teminatsız firma iade işlem-lerini yavaşlattığı ve tahsilat sorunu oluşturduğu bildirilmiş, piyasalardaki ticaret hacminin daral-ması ile geri ödemelerde zorluk yaşandığı söylenmiştir. Bu dönemde ertelenen beyanlara yönelik mücbir veya mücbir olmayan kapsamda beyan vermeme veya hatalı verme nedeni ile olabilecek müeyyidelerin 15 gün süresince ceza kapsamına alınmaması talep edilmiştir.

Talep Daralması: Salgın ile birlikte müşterilerin harcama eğilimlerinde azalma olduğu iletilmiş-tir. Değişen müşteri davranışlarına göre hizmet alanlarının çeşitlendirilmesi ve müşterilere özel imkânlar sunulması ile sektörün olumlu etkileneceği öngörülmüştür.

Şekil 76: Covid-19 Döneminde Finans Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Finans sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde üç etki tipi gö-rülmektedir. Bunlar Ters U etkisi U etkisi ve artan etkidir. Finansman sorunları en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısından beri var olan sorun 2020 ilk yarısında artış göstermesi bek-lenirken oransal olarak Covid-19 döneminde azalarak varlığını sürdürmüştür. Ancak bu azalma göreceli bir azalmadır çünkü bu dönemde de ilk sıradaki yerini korumuştur. Bu süreçte sektörde başka sorunlar da görülmesi sebebiyle göreceli olarak payı azalmış ancak önemini yitirmemiştir. U etkisi görülen sorun tahsilat sorunudur. Bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyüklüğün üzerinde saptanmıştır. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dö-nemlerden farklı olarak ortaya çıkan sorun talep daralması olmuştur.

Şekil 77: Covid-19 Döneminde Finans Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Finans sektöründeki firmaların artan etkiye sahip sorunları arasında bulunan maliyet artışı sorunu aşağıda açıklanmıştır. Talep daralmasına ait sorunlar önceden açıklanmıştır. Kalifiye personel ve teşvik kategorilerindeki sorunlar %5’lik paya sahip olup koronavirüse özgü sorunlar arasında de-ğildir.

Maliyet Artışı: Covid-19 salgını ile başlayan kriz ortamının Türkiye ve yurtdışı ekonomilerine yaratmakta olduğu etkiler ile beraber bireysel ve kurumsal müşteriler ve finansal kurumların risk algıları ve yatırım tercihlerindeki değişimin fonlama yapısında ve maliyetinde değişime sebep olacağı düşünülmektedir.

Şekil 78: Covid-19 Döneminde Finans Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisini gösteren sorunlar arasında bulunan tahsilat sorunlarının açıklamaları yukarıda mevcut-tur. Ekonomik ve siyasi belirsizlik kategorisindeki sorunlar aşağıda açıklanmıştır.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Yaşanan belirsizlik ortamının kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşlarının bir araya gelip konuşulması ile çözüme ulaştırılabileceği düşünülmektedir.

Şekil 79: Covid-19 Döneminde Finans Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunla-rın Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Finans sektöründe ters U etkisine sahip sorunlar arasında bulunan finansman sorunlarının açıkla-ması önceden mevcuttur. Mevzuat ve üretim sorunları Covid-19 dönemine özgü görülmemiştir. Hammadde kategorisinde sorun bildirilmemiştir.

İMALAT SEKTÖRÜ

Covid- 19 döneminde İmalat sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları finansman sorunları, talep daralması ve maliyet artışı olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorunlardan finansman sorunları %41, talep daralması %40 ve tahsilat sorunları %19 oranında dağılım gös-termektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %54’tür.

Şekil 80: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %54’ünü Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Mücbir sebep kapsamındaki sınırlama ile birlikte SGK prim ile muhtasar beyan ve ödeme sürelerinin uzatılmamasının finansal sıkıntıya sebep olduğu bildirilmiş, sektörde hali hazırda var olan finansman sorunlarının süreç içerisinde arttığı bildirilmiştir. Mücbir sebep ve kısa çalışma ödeneği kapsamının genişletilmesi ve firma değerlendirme süreçlerinin hızlandırıl-ması, banka borçlarının herhangi bir şart gözetmeden yapılandırılması ve yeni kredi kaynaklarının yaratılması istenmiştir. Faturaların bir sonraki yıl ödenmesinin, KDV iadelerinin ivedilikle so-nuçlandırılmasının, alternatif ürün ve pazarların bulunmasının sektördeki sorunlara olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Talep Daralması: Salgın nedeniyle iç ve dış piyasa taleplerinde ciddi düşüşler meydana geldiği belirtilmiş, talep yetersizliğinin beraberinde birçok sorunu da getirdiği iletilmiştir. Uluslararası ticareti kolaylaştırıcı önlemlerin alınması, firmalara uzun vadeli ve düşük faizli kredi desteği sağ-lanması, imalat sanayi teşviklerinin arttırılması talep edilmiştir. Ayrıca sektör ayrımı gözetmeden imalatçı firmaların tamamının mücbir sebep kapsamına alınması ve vergisel düzenlemeler yapıl-ması istenmiştir.

Tahsilat Sorunları: Planlanan tahsilatların yapılamadığı ve teslim edilecek ürün bedellerinin tahsil edilemeyeceği düşüncesi ile üretilen ürünleri teslim etmekte tereddüt yaşandığı bildirilmiş-tir. KGF kredilerinin arttırılarak bu kredilerin cari hesap borçlarının ödenmesinde kullanılabilmesi talep edilmiştir.

Şekil 81: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

İmalat sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde iki etki tipi gö-rülmektedir. Bunlar U etkisi ve artan etkidir. Finansman sorunları en çok bildirilen sorundur an-cak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında azalarak varlığını sürdürmüş, Covid döneminde ise etkisini oldukça arttırdığı görülmektedir. Covid sürecinde en etkili sorun olmakla birlikte toplam sorunlar içinde %22 seviyesindedir. U etkisi görülen diğer sorun ise tahsilat soru-nudur. Bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyüklüğün ve 2019 yılı ikinci çeyrekte görülen ve göreceli olarak daha şiddetli hissedilen bir sorundur. Covid- 19 sürecinde ikinci önem seviye-sinde olan geçmiş dönemlere nazaran yine daha çok bildirilen sorun talep daralmasıdır.

Şekil 82: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

İmalat sektöründe artan etkiye sahip sorunlar arasında bulunan talep daralması sorunu önceden açıklanmış olup üretim alanındaki sorunların açıklaması aşağıda bulunmaktadır. Kalifiye personel ve küresel belirsizliklere ait sorunlar ise bu dönemde de mevcut olup sadece salgın dönemine öz-gü değildir. Bu kategorilerde sorunun içeriğinde geçmiş yıllardan farklılaşmalar olmuş, bunlara ilgili kısımlarda yer verilmiştir.

Üretim: Süreç içerisinde genelde geçmiş ayların üretimi yapıldığı için üretimdeki azalmanın bo-yutlarının henüz kesinleşmediği bildirilmiş, salgının zamana yayılacağı ve üretimdeki negatif etkisinin derinleşeceği tahmin edilmektedir.

Şekil 83: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip sorunlardan olan ekonomik ve siyasi belirsizliğe ait açıklamalar aşağıda bu-lunmaktadır. Bildirilen döviz kuru sorunları salgın döneminde güncelliğini kaybetmemiş ancak bu döneme özel bir sorun ya da çözüm önerisi sunulmadığı için yer verilmemiştir. Sektör kaynaklı sorunlar ve denetim alanında sorun iletilmemiştir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Salgının etkisinin sebep olduğu gelecek endişesiyle yatırım ka-rarlarının ertelendiği belirtilmiştir.

Şekil 84: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektörde U etkisi göstermiş olan sorunlardan finansman ve tahsilat sorunları daha önceden açık-lanmıştır ve bürokrasi alanındaki sorunların açıklamaları aşağıda mevcuttur.

Bürokrasi: KDV iadelerinde yapılan mahsup talepleri ile ilgili yeni düzenlemenin kredi limit sıkıntısı yaşayan mükellefleri olumsuz etkilediği belirtilmiştir.

Şekil 85: Covid-19 Döneminde İmalat Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunla-rın Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Firmaların ters U etkisine sahip olan sorunların dönem içerisinde mevcut olduğu ancak sadece salgın dönemine özgü olmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir.

TİCARET SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Ticaret faaliyet alanında karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları talep daralması, finansman sorunları ve kalifiye personel olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen so-runlardan talep daralması %49, finansman sorunları %32 ve kalifiye personel sorunu %19 oranın-da dağılım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %60’dır.

Şekil 86: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %60’ını Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Tüketicilerin ekonomik gelirlerinin azalması, uygulanan sokağa çıkma yasağı ve önceliklerinin değişmesi zorunlu ihtiyaçlar dışında harcama yapmamaları ticareti durma nokta-sına getirdiği, satışlarda büyük oranda azalma olduğu bildirilmiştir. Devlet tarafından finansal destek sağlanması ve uzun vadeli vergi ve sigorta ertelemeleri yapılması talep edilmiştir.

Finansman Sorunları: Ekonomik faaliyetlerin durmuş olması ya da minimuma inmesi ile nakit akışının durma noktasına geldiği bildirilmiş, ucuz finansman kaynaklarına ulaşımın zorlaştığı söylenmiştir. Cirolarda büyük oranda düşme olduğu dile getirilmiş, banka kredilerinin salgın bi-tinceye kadar faizsiz olarak ertelenmesi talep edilmiştir. Ayrıca döviz endeksli kredilerin kurlar-daki dalgalanmadan kaynaklanan zararlarının minimize edilmesi istenmiştir.

Kalifiye Personel: Covid-19 salgını nedeniyle çalışanların işe gidip gelmelerinde sorun yaşadık-ları belirtilmiş, uygulanan kısmi çalışma düzeni ile iş gücünün sekteye uğradığı bildirilmiştir. Sal-gın sonrasında ekonomik düzelmemenin olmaması durumunda işsizliğin ciddi boyutlara ulaşacağı öngörülmüştür. Kısa çalışma ödeneği ile SGK teşviklerinin uzatılması, çalışanlara destek olacak programların hayata geçirilmesi istenmiştir.

Şekil 87: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ticaret sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde artan etki tipi görülmektedir. Talep daralması en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında artmış ve bu dönemde de aynı seviyede gerçekleşmiştir. Covid sürecinde en etkili sorun olmakla birlikte toplam sorunlar içinde payı %29’dur. İkinci sırada belirtilen sorun finansman sorunudur. 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyüklük 2019 dönemi ile eşittir ancak Covid döneminde sorunun toplam içindeki payı artarak %19’a yükselmiştir. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dönemlere saptanmamış olan sorun kalifiye personele ilişkin sorunlardır.

Şekil 88: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ticaret sektöründeki artan etkiye sahip talep daralması, finansman sorunları, kalifiye personele ait sorunların açıklaması önceden yapılmış olup maliyet artışı sorununun açıklaması aşağıda mevcut-tur.

Maliyet Artışı: İşyerlerinin kapalı olduğu ancak kira giderlerinin devam ettiği belirtilmiş, kira üzerinden alınan %20 stopaj tutarı kadar vergi indirimi desteği sağlanması istenmiştir.

Şekil 89: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektördeki azalan etkiye sahip sorunlardan olan tahsilat sorunlarına ait açıklamalar aşağıda ya-pılmıştır. Döviz kuru ve hammadde kategorisinde sorun bildirilmemiştir.

Tahsilat Sorunları: Sektördeki firmaların tahsilat konusunda sıkıntı yaşadıkları bildirilmiş, farklı satış sistemlerinin gerçekleştirilmesi önerilmiştir.

Şekil 90: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

U etkisi gösteren bürokrasi sorunu %4’lük pay ile mevcuttur ancak bu döneme özel bir sorun ya da çözüm önerisi sunulmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Şekil 91: Covid-19 Döneminde Ticaret Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunla-rın Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisindeki teşvik ve ekonomik siyasi belirsizlik sorunları salgın dönemine özgü olmadığı için açıklanmamış olup dönem içerisinde vergi yükü sorunu bildirilmemiştir.

BİLİŞİM SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Bilişim sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların başlıca sorunları talep daralması ve eşit ağırlıkta olmak üzere ekonomik ve siyasi belirsizlik, finansman sorunları, maliyet artışı ve tahsilat sorunla-rıdır. İlk sırada olduğu belirlenen sorunlardan talep daralması %42,9, ekonomik ve siyasi belirsiz-lik, finansman sorunları, maliyet artışı ve tahsilat sorunları %14,3 payına sahiptir. Bu sorunların tüm sorunlar içindeki payı %76’dır.

Bilişim sektörüne ilişkin bilgiler 2020 yılı itibariyle anketlerde değerlendirmeye alınmış olup 2019 bilgileri mevcut değildir. Dolayısıyla yapılacak karşılaştırma yalnız 2020 ilk yarısı beklenti-si üzerine olacaktır.

Şekil 92: Covid-19 Döneminde Bilişim Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %76’sını Oluşturan Başlıca Sorunların Dağılımı

Talep Daralması: İçerisinde bulunulan süreçte ekonomik aktivitelerin azaldığı ve iş talebinin büyük oranda düştüğü belirtilmiştir. Vergi ve sigorta yükümlülüklerinin belirli bir süre ertelen-mesi, yeni Pazar arayışlarına devlet desteği sağlanması ve sektöre olumsuz etkisi olan döviz ku-rundaki değişimlerin en aza indirgenmesi talep edilmiştir.

Ekonomik ve Siyasi Belirsizlik: Ekonomik yaşamın daralması ile birlikte geleceğe dair olumsuz beklentilerin oluştuğu belirtilmiştir.

Finansman Sorunları: Nakit akışında yaşanan sorunlar ve yabancı sermayeli firmaların banka kredilerine ulaşmakta zorluklar yaşadıkları bildirilmiştir. Banka kredi taksitlerinin ertelenmesi istenmiştir.

Maliyet Artışı: Yüksek personel maliyetlerinin sektörü olumsuz etkilediği belirtilmiştir.

Tahsilat Sorunları: Sektörün bu dönemdeki tahsilatlarında önemli oranlarda düşüş yaşandığı bildirilmiştir. Sektördeki firmaların kısa vadeli finansman kaynağına ihtiyaç duydukları belirtil-miştir.

Bilişim Sektörü

Şekil 93: Covid-19 Döneminde Bilişim Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Başlıca Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Bilişim sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde saptanmış olan başlıca sorunların tümünün 2019 döneminden daha yüksek seviyede olduğu görülmektedir. Yal-nız maliyet artışı sorunu beklentiler dışında bu döneme özgü olarak yeni saptanmıştır.

Şekil 94: Covid-19 Döneminde Bilişim Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Bilişim sektörünün artan etkiye sahip sorunlarından olan talep daralması, ekonomik ve siyasi be-lirsizlik, finansman sorunları ve tahsilat sorunları yukarıda açıklanmıştır. Bürokrasiye ait sorun ve çözüm önerilerinin açıklaması aşağıda mevcuttur. Maliyet artışı, kalifiye personel ve döviz kuru sorunları dönem içerisinde güncelliğini korumuş ancak salgın dönemine özgü özellik gösterme-dikleri için açıklamalarda yer almamıştır.

Bürokrasi: Krediye ulaşmak için prosedürlerin çok olduğu iletilmiş, firmaların bu dönemde mağdur olmamaları için bankaların firmaların devam eden projelerini inceleyerek ve proje tutarı ve teslim tarihini baz alarak uygun faizli ve vadeli kredi temini sağlamaları istenmiştir.

Şekil 95: Covid-19 Döneminde Bilişim Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Azalan etkiye sahip sorunlardan mevzuat kategorisinin açıklaması aşağıda bulunmaktadır. Dönem içerisinde vergi yükü ve rekabet alanlarında sorun bildirilmemiştir.

Mevzuat: Gelir vergisi mükellefi yazılım firmalarının mücbir sebep kapsamına alındığı ancak bu işi bir şirket çatısı altında yapan yazılım firmalarının bu kapsama dahil edilmediği sorun olarak bildirilmiş, bu durumun haksız rekabete sebep olduğu ve mücbir sebep kapsamı belirlenirken ge-lir vergisi ya da kurumlar vergisi mükellefi olup olunmamasına bakılmaması talep edilmiştir.

SAĞLIK SEKTÖRÜ

Covid- 19 döneminde Sağlık sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sağlık sektöründe faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları finansman so-runları, talep daralması ve kalifiye personel olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorunlardan finansman sorunları %61, talep daralması %22 ve kalifiye personel sorunu %17 ora-nında dağılım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %56’dır.

Şekil 96: Covid-19 Döneminde Sağlık Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %56’sını Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Finansman Sorunları: Sektörün önemli gelir kaynaklarından birinin yurtdışından gelen hastalar olduğu belirtilmiş, bu alandaki kısıtlamalar sebebiyle sektörde kapasite kaybının yaşandığı ve ayrıca Covid-19 dışındaki hastalıklar için hastaneye gelen hastaların azalmasının sektördeki fi-nansman sorununa neden olduğu belirtilmiştir. Borçların yapılandırılmasının, yeni kredi kaynak-larının yaratılmasının, yabancı yatırımcının teşvik edilmesinin ve hastanelerin pandemi birimleri-nin ayrı olduğunun anlatılmasının sektöre olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Talep Daralması: Covid-19 salgını sebebiyle ciddi rahatsızlıkları olmayan hastaların özel sağlık kuruluşlarına başvurmamasının müşteri kaybına neden olduğu ve yabancı hastalara sağlık hizmet-lerinin durmasının yarattığı sorunlar bildirilmiştir. SGK ile özel sağlık kuruluşları arasında düzen-lemeler yapılarak salgın döneminde vatandaşların kamu hastaneleri yerine özel sağlık kuruluşları-na yönlendirilmesi ve ambulans uçak uygulamasının yaygınlaştırılması talep edilmiştir.

Kalifiye Personel: Sektörde sağlık personeli sıkıntısı yaşandığı, dönüşümlü ya da homeoffice çalışma yönteminin çeşitli sorunlara neden olduğu belirtilmiştir. İşçilik maliyetlerinin düşürül-mesi ve işyeri hekimlerinin salgın döneminde görevlendirilmeleri istenmiştir.

Şekil 97: Covid-19 Döneminde Sağlık Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Top-lam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Şekil 98: Covid-19 Döneminde Sağlık Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sağlık sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde artan etki tipi gö-rülmektedir. Finansman sorunları en çok bildirilen sorundur. Covid sürecinde en etkili sorun ol-makla birlikte toplam sorunlar içinde payı %34’tür. İkinci sırada belirtilen sorun talep daralması sorunudur. 2020 yılı ilk yarısı için beklenen büyüklük 2019 dönemi ile oldukça yakındır. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dönemlere saptanmamış olan so-run kalifiye personele ilişkin sorunlardır.

Şekil 99: Covid-19 Döneminde Sağlık Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının 2019-2020 Dönemleri ile Karşılaştırılması

Sektörde 2019 ikinci yarıya ilişkin yapılan araştırmada mevzuat ve tahsilat sorunu olmak üzere sektöre ait sorunların iki kategoride toplandığı görülmektedir. Ancak bu kategorilerin Covid dö-neminde oluşan diğer sorunların etkisiyle önemi azalttığı görülmektedir.

Mevzuat: Özel hastanelerin pandemi hastanesi ilan edilmesi ve bulaş riskinin olması sebebiyle Covid-19 hastalarının tedavisi için hastanelerin fiziki durumlarında değişikliğe gidildiği ve bu durumun ek maliyet ve diğer hastalara verilen hizmette sorunlara neden olduğu söylenmiştir. Ay-rıca ilaçların doğrudan devlet eliyle satılması nedeniyle piyasada ilaç sıkıntısı yaşandığı iletilmiş-tir.

Şekil 100: Covid-19 Döneminde Sağlık Sektöründeki Firmaların Karşılaştıkları Azalan Etkiye Sahip Sorunlar

Hammadde: Sektörün hammadde tedarikinde sorun yaşadığı iletilmiş, salgın döneminde fiyatı artan alkolün üretimi için devletin piyasayı düzenleyici rolüyle devreye girmesi şeker fabrikala-rında üretim yapılması istenmiştir.

LOJİSTİK VE TAŞIMACILIK SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Lojistik ve Taşımacılık sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları talep daralması, finansman sorunları ve maliyet artışı olarak belirlenmiştir. İlk üç sırada olduğu belirle-nen sorunlardan talep daralması %45, finansman sorunları %29 ve maliyet artışı sorunu %26 ora-nında dağılım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %49’dur.

Şekil 101: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Toplam Sorunların %49’unu Oluşturan İlk Üç Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Covid- 19 salgını sebebiyle Dünya’daki uluslararası taşımacılıkta büyük so-runlara sebep olduğu, siparişlerin iptal edildiği, firmaların taşıma faaliyetleri durma noktasına geldiği ve depolama ve antrepolama hizmetlerinde büyük daralmalar yaşandığı bildirilmiştir. Sek-törün mücbir sebep kapsamına alınması, sektör üzerindeki vergi yükünün bir süre ertelenmesi ve finansal destek sağlanması talep edilmiştir.

Finansman Sorunları: Ülkelere yapılan taşımacılık faaliyetlerinin kısıtlanması ile sektörün ha-reket kabiliyetinin zayıfladığı belirtilmiştir. Şoförlerin yurda giriş yaptıklarında 14 günlük karan-tinaya tabii olmasının iş hacmini daralttığı belirtilmiştir. Sektör firmalarının öz kaynaklarının ye-terli olmadığı ve finansal sıkıntıda oldukları bildirilmiştir. Kısa çalışma ödeneği süresinin uzatıl-masının, uzun vadeli ve düşük faizli kredi sağlanmasının, seyahat kısıtlamasının belirli oranlarda kaldırılmasının ve deniz yolu ve demiryolu ile taşımacılık faaliyetlerinin özendirilmesinin sektöre olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Maliyet Artışı: Dünya genelinde petrol fiyatlarında yaşanan düşüşün ülkemizdeki fiyatlara yan-sımamasının satışların azaldığı bu dönemde sektöre olumsuz etki yarattığı, gelirlerin azalmasına rağmen girdi tutarlarının artışı sektördeki önemli sorunlar arasında bildirilmiştir.

Ekonominin normalleşme sürecine kadar devlet tarafından destek sağlanması, belirli bir süre köp-rü ve otoyol geçiş ve otogar ücretlerinde indirim yapılması ve bu döneme ait faturaların daha son-raki yıllarda ödenmesi talep edilmiştir.

Şekil 102: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Lojistik ve Taşımacılık sektörünün başlıca sorunlarının dönemler itibariyle seyri incelendiğinde iki etki tipi görülmektedir. Bunlar U etkisi ve azalan etkidir. Talep daralması en çok bildirilen sorundur ancak 2019 ikinci yarısında başlayan sorun 2020 ilk yarısında azalarak varlığını sürdür-müştür. Covid sürecinde en etkili sorun olmakla birlikte toplam sorunlar içinde %22’sini oluştur-maktadır. Finansman soru da U etkisine sahip bir sorun olmuş ancak bu sorun 2020 yılı ilk yarısı için beklenmeyen bir sorun niteliğindeyken Covid süreci ile artış göstermiştir. Covid-19 sürecinde üçüncü önem seviyesinde olmakla birlikte geçmiş dönemlere nazaran daha az bildirilen sorun maliyet artışı sorunudur. Önceki dönemlere nazaran azalan seviyede seyreden sorun ilk üç sorun arasında yer almıştır.

Şekil 103: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda Artan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektörün artan etkiye sahip olan tahsilat sorunları, kalifiye personel, kayıt dışı ve vergi yükü ala-nındaki sorunların açıklaması aşağıda mevcuttur. Bürokrasi, üretim, teşvik ve altyapı eksikliğine ait olan sorunlar sadece salgın dönemine ait olmadığı için açıklamalarda yer verilmemiştir.

Tahsilat Sorunları: Yaşanan tahsilat sorunlarının ekonominin genel şartlarına bağlı olduğu ve icra haciz konularında takip yasağının olması nedeniyle ödemelerde sorunların arttığı bildirilmiş-tir. Ayrıca Covid-19 önlemleri süresince atıl alan depo ve transfer merkezlerine ait kira yükümlü-lüklerinin yerine getirilemediği belirtilmiş, ödenemeyen kira bedellerine ilişkin tahliye edilememe süresinin yılsonuna kadar uzatılması istenmiştir.

Kalifiye Personel: Salgın döneminde insan temaslı araç yükleme, ihracat belgelerinin kontrolleri sırasında ve gümrük kapılarında sorunlar teşkil ettiği söylenmiş, gümrük geçişlerinin daha tekno-lojik donanıma sahip olması ve insan teması olmadan belge ve kapılarda inceleme ve onay yapıl-ması istenmiştir.

Kayıt dışı: Sektörde mevcut olan kayıt dışı sorunun önüne geçebilmek için vergisel, ticari sorum-luluklarını eksiksiz yerine getiren mükelleflerin teşvikler ile desteklenmesi istenmiştir.

Vergi Yükü: Sektöre Covid-19 döneminde destek sağlamak için ÖTV’siz yakıt alımı ve MTV’lerin otobüsler için belirli bir tarihe kadar indirimli ödenmesi talep edilmiştir.

Şekil 104: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda Azalan Etkiye Sahip Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektördeki azalan etkiye sahip olan maliyet artışı sorunu bu dönemde güncelliğini %13’lük pay ile korumuş ancak salgın dönemine özgü değildir. Döviz kuru alanında sorun bildirilmemiştir.

Şekil 105: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda U Etkisi Göste-ren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Sektörün U etkisine sahip talep daralması ve finansman sorunlarının açıklaması önceden yapıl-mıştır. Ekonomik ve siyasi belirsizlik alanındaki sorunlar ise sadece salgın dönemine özgü değil-dir.

Şekil 106: Covid-19 Döneminde Lojistik ve Taşımacılık Sektöründeki Firmalarda Ters U Etkisi Gösteren Sorunların Toplam Sorunlar İçindeki Paylarının Diğer Dönemler ile Karşılaştırılması

Ters U etkisine sahip olan rekabet sorununun açıklaması aşağıda yer almaktadır. Mevzuat alanın-da bildirilen sorunlar salgın dönemine özgü değildir ve sektör kaynaklı sorunlar bu dönem içeri-sinde bildirilmemiştir.

Rekabet: Pandemi döneminde Dünya’da oluşan talep daralması sonucu uluslararası taşıma yapan gemilerin taşıma fiyatlarında düşüş olduğu iletilmiş, Dünya’da denizcilik sektörüne sağlanan şart-ların ülkemizdeki firmalara da sağlanması istenmiştir.

GIDA SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Gıda sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların ilk üç sıradaki sorunları maliyet artışı, finansman sorunları ve rekabet olarak belirtilen sorunlardan oluşmaktadır. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorunlardan maliyet artışı %53, finansman sorunları %27 ve rekabet sorunu %20 oranında dağı-lım göstermektedir. Bu ilk üç sorunun tüm sorunlar içindeki payı %65’tir.

Sektör ilk olarak bu analiz döneminde incelemeye alındığı için geçmiş dönem analizi yapılmamış, Covid sürecinde oluşan sorunlar belirtilmiştir.

Şekil 107: Covid-19 Döneminde Gıda Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan İlk Üç Sorunun Da-ğılımı

Maliyet Artışı: Salgın döneminde en önemli unsurun personel maliyetleri olduğu bildirilmekle birlikte birçok kalemde maliyet artışı olduğu söylenmiştir. Yerli üretimin sağlanarak işsizlik se-viyesinin azaltılması ve maliyetleri azaltıcı destek sağlanmasının sektöre olumlu etki yaratacağı düşünülmektedir.

Finansman Sorunları: Salgının yayılma hızını azaltmak için alınan önlemler ile sosyal hareketli-liğinin azalmasından dolayı sektördeki firmaların finansman sorunu yaşadıkları ve cirolarında önemli ölçüde kayıplar olduğu belirtilmiştir. Sektördeki finansman sorununun çözümlenebilmesi için vergi ödemelerinin ve kredi borçlarının bir süre ertelenmesi, finansman kaynaklarına daha kolay ulaşım sağlanması ve bir an önce normal günlük yaşama dönüşün başlaması ile gıda üretici-lerinin faaliyetlerini sürdürmesinin sağlanması önerilmiştir.

Rekabet: Covid-19 salgını günlerinde stok yapan firmaların piyasaya yeterli ölçüde mal verme-yerek piyasa yapısını bozdukları ve gıda mallarının normal piyasa fiyatlarının üzerinde satılması ile hem tüketicinin hem de sektörün zor durumda kaldığı bildirilmiş. İlgili birimlerin denetimleri arttırarak etkin ve caydırıcı önlemler alması istenmiştir.

Şekil 108: Covid-19 Döneminde Gıda Sektöründeki Firmaların Karşılaştıkları Sorunlar ve Dağı-lımları

TARIM SEKTÖRÜ

Covid-19 döneminde Tarım sektöründe karşılaşılan başlıca sorunlar ve çözüm önerileri aşağıda verilmiştir. Sektörde faaliyet gösteren firmaların sorunları talep daralması, üretim, ekonomik ve siyasi belirsizlik, finansman sorunları, maliyet artışı, tahsilat sorunları ve vergi yüküdür. İlk üç sırada olduğu belirlenen sorunlardan talep daralması %30, üretim %20 ve diğer sorunlar %10 oranında eşit dağılım göstermektedir.

Sektör ilk olarak bu analiz döneminde incelemeye alındığı için geçmiş dönem analizi yapılmamış Covid sürecinde oluşan sorunlar belirtilmiştir.

Şekil 108: Covid-19 Döneminde Tarım Sektöründeki Firmalarda Karşılaşılan Başlıca Sorunun Dağılımı

Talep Daralması: Şirketlerin ürün taleplerinde azalma olduğu ve turizmin olmamasının sektör talebini olumsuz etkilediğine değinilmiştir. İhracat için yeni yollar aranması ve üreticinin kaybını engelleyecek destekler sunulması istenmiştir.

Üretim: İçinde bulunduğumuz salgın döneminde ürünlerin yetiştirilmesi ve hasat konusunda so-run yaşandığı ve artan maliyetlerin üretimi zorlaştırdığı belirtilmiştir. Üreticiye destek sağlanması istenmiş, Cumhurbaşkanlığı tarafından alınan bu alanda alınan önlemlerin arttırılması talep edil-miştir.

Finansman Sorunları: Yaşanılan süreçte şirketlerin nakit akışlarının bozulduğu ve mevcut kredi-lerin ödenemediği bildirilmiş, uzun vadeli ve ödemesiz yeni finansman imkânları sağlanması is-tenmiştir.

Maliyet Artışı: Sektörün faaliyetlerine devam ettiği bu dönemde hammadde, temizlik, sağlık ürünleri gibi maliyet arttırıcı etkenler olduğu belirtilmiş, temel ihtiyaçlara yönelik bir sektör oldu-ğu için girdi maliyetlerini düşürücü düzenlemeler yapılması talep edilmiştir.

Tahsilat Sorunları: Covid-19 salgını nedeniyle satışı yapılan ürünlerin vadelerinin uzadığı ve geçmiş dönem alacaklarının tahsilatının yapılamadığı bildirilmiştir. Finansal kuruluşların ekono-miyi rahatlatmak için borç erteleme, kredi sağlama gibi düzenlemeler yapması talep edilmiştir.

Vergi Yükü: Sektörün mücbir sebep kapsamına alınmamış olması nedeniyle mali ve yasal yü-kümlülüklerini yerine getirme zorunluluğuna değinilmiş, mücbir sebep kapsamına alınması is-tenmiştir.

SONUÇ

İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası ile İstanbul Ticaret Üniversitesi’nin birlikte ürettikleri Sorun ve Çözüm Önerileri Anketleri ile Ekonomik Beklenti Endeksleri, yaşanan sürecin doğru şekilde algılanmasına ve doğru tercih ve önceliklerin belirlenmesine katkıda bulunan kurumsal-sosyal sorumluluk projesidir. Anketler, yeminli mali müşavirlerin sektörler ve şirket ölçekleri bazında belirledikleri sorunları ve bunların çözümüyle ilgili önerilerini içermektedir.

On üç sektör ve iki farklı kategoride altı şirket ölçeğinin bulunması, anketlerin tespit edilen sorun-lar ve önerilen çözümler bakımından oldukça geniş bir yelpazeye sahip olmasını sağlamaktadır. Böylece, farklı kategorilerde ve alt kırılımlarda analizler yapmak mümkün olabilmektedir. Seçilen sektörlerin koronavirüs sürecinde olumsuz yönde etkilenenler yanında potansiyel olarak kazanan durumunda olanları da içermesi, anketlerin kapsayıcılık özelliğini yansıtmaktadır.

Üç dönemi kapsayan anketlerin, tüm sektörlerin karşılaştıkları sorunların ortalamaları dikkate alındığında, sorunlar ve çözüm önerileri açısından benzerlikleri ve farklı yönleri bulunmaktadır. Talep daralması ve finansman sorunları, farklı ağırlıkta olsa da, söz konusu üç dönemde de gün-demden düşmemiştir. Tahsilat sorunları ve maliyet artışı en az iki dönemde etkili olmuştur. Di-ğerleri ise, dönemlerin konjonktürüne bağlı olarak ortaya çıkmış, daha sonra etkisi kalmamıştır.

Her sektörün karşılaştığı sorunların ortalamaları ile farklı ölçeklerdeki şirketlerin karşılaştıkları sorunların ortalamaları dikkate alındığında, sorunların ve çözüm önerilerinin farklılaştığı, başka sorunların gündeme geldiği görülmektedir. Ayrıca, şirket ölçeklerine göre sektörlerdeki sorun ve çözümlerde farklı bir görünüme sahip bulunmaktadır. Ciro düzeyi ve çalışan sayısına göre kate-gorize edilen şirket ölçeklerine göre de, farklı sonuçlar söz konusu olabilmektedir.

Firmalarda faaliyetlerin ve işlemlerin sağlıklı ve güvenilir bir şekilde işleyişini sağlamak, faaliyet sonuçlarını ilgili mevzuat çerçevesinde denetlemeye, değerlendirmeye tabi tutarak gerçek durumu ilgililerin ve resmi mercilerin istifadesine tarafsız bir şekilde sunmak, şirketler kesiminin mevcut durumunun ve dolayısıyla ihtiyaçlarının belirlenmesinde özel önem taşımaktadır. Bu işlevleri yerine getirmek ve bu konularda müşavirlik yapmak, yeminli mali müşavirlik mesleğinin konuları arasında yer almaktadır. Alanında ilklerden olan bu anketler, mesleğin icrasında farklı boyutların geliştirilmesinin mümkün olabileceğini, paydaşların karar alma ve uygulama süreçlerinde kulla-nabilecekleri veri ve bilgilerin üretilebileceğini göstermektedir.

EK 1: ANKET FORMU

KATKILARINIZDAN DOLAYI TEŞEKKÜR EDERİZ.