Endeksin Genel Çerçevesi

İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası ile İstanbul Ticaret Üniversitesi’nce yürütülmekte olan çalışma kapsamında reel sektörde (şirketler kesiminde) ekonomi beklentileri hakkında gösterge niteliğinde bir endeks oluşturulması planlanmıştır. Çalışmada, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’na kayıtlı yeminli mali müşavirlere uygulanmak üzere anketler düzenlenmiş ve anketlerden elde edilen sonuçlar neticesinde ‘İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Ekonomi Beklenti Endeksi’ oluşturulmuştur.

2017 yılından bu yana yürütülmekte olan İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası Ekonomi Beklenti Endeksi çalışması kapsamında elde edilen sonuçlar, Oda’da düzenlenen “Günümüz Türkiye Ekonomisi” panel toplantılarında, TV programlarında toplumla paylaşılmaktadır.

Endeks kapsamında, bileşik endeks yanında, firma ölçeklerine ve belirlenmiş sektörlere ilişkin beklentiler de hesaplanmıştır. Firma ölçeklerine bağlı olarak beklentiler farklılaştığından, firmalar, büyük, orta ve küçük ölçekli olmak üzere sınıflandırılarak incelenmiştir. Firma ölçeklerine ilişkin iki ölçü kullanılmıştır. Bunlar; ciro düzeyi ve firmada çalışan sayısıdır. Ciro düzeylerine göre, “0-10 Milyon TL” arası olanlar küçük ölçekli, “10-50 Milyon TL” arası olanlar orta ölçekli; “50 milyon TL üstü” olanlar ise büyük ölçekli firmalar şeklinde değerlendirilmiştir. Çalışan sayılarına göre ise, “50 kişiden az” çalışana sahip olanlar küçük ölçekli, “50-250 kişi” arası çalışana sahip olanlar orta ölçekli, “250 kişiden fazla” çalışana sahip olanlar büyük ölçekli firmalar olarak ele alınmıştır. Sektörlerin yapılarına ve özelliklerine bağlı olarak beklentileri de farklılaştığından, Madencilik ve Enerji, Tekstil, İnşaat, Ticaret, Turizm, İmalat, Finans, Otomotiv, Bilişim, Sağlık, Lojistik ve Taşımacılık, Tarım, Gıda beklenti endeksleri hesaplanacak sektörler olarak belirlenmiştir.

Amaç

İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Ekonomi Beklenti Endeksi, altı aylık dönemi kapsayacak şekilde hesaplanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, yılda iki defa yayınlanmaktadır. Hesaplama döneminin her üç aylık dönemi için, ağırlıklandırılmış göstergelerin izleyebileceği trende ilişkin beklentiler araştırılmaktadır.

Endeks, makroekonomik yapı ve ilişkiler sisteminin önemli bir bileşeni olan şirketler kesimin farklı kategorilere göre belirlenmiş bakış açısını, yaklaşımını yansıtmaktadır. Bu nedenle, endeksin ana amacı, bu perspektife dayalı bir erken uyarı sistemi rol ve fonksiyonu görecek göstergeler seti oluşturmaktır. Diğer bir amaç ise, özel kesime ve kamu sektörüne, karar alma ve uygulama süreçlerinde kullanabileceği veri ve bilgi seti sunmaktır. Ayrıca, zamanla oluşacak, kitap kapsamında ele alınan konulara ilişkin arşiv, dönemsel konjonktür analizi yapmada kullanılabilecek strateji dokümanı ve eylem planı işlevi de üstlenebilecektir.

Kapsam

Endeks, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odasına kayıtlı olan ve aralarından rastlantısal olarak seçilen yeminli mali müşavirler tarafından cevaplanan anketlerden elde edilen verilerle hesaplanmaktadır. Yeminli Mali Müşavirler, anketleri takip etmekte olduğu işletmelere göre doldurmaktadır.

Anket, dört bölüm içermektedir. İlk bölüm, işletmelerin faaliyette bulunduğu sektörlerle ilgilidir. İkinci bölüm, söz konusu işletmelerin çalışan sayılarına ve ciro düzeylerine göre ölçeklerine ilişkin konumunu göstermektedir. Üçüncü bölümü, anketin en önemli kısmı olan göstergelerden oluşmaktadır. Bunlar, anket formunda “Ciro beklentisi”, “Stok beklentisi”, “Çalışan sayısı beklentisi”, “Şüpheli alacak beklentisi”, “Tahakkuk edecek kurumlar vergisi beklentisi”, “Öz kaynak beklentisi”, “Yabancı kaynak kullanım beklentisi”, “Faaliyet karı beklentisi”, “Faaliyet dışı gelir düzeyi beklentisi” olarak yer almaktadır. Son bölüm ise, başlıca sorunlar ve çözüm öneriyle ilgilidir. Bu, kitabın ikinci bölümünde ele alınmaktadır.

Endeksin Yapısı

Endeksin matematiksel yapısı iki bileşenden oluşmaktadır. İlki, ağırlıklandırılmış göstergelerdir. İkinci ise, hesaplama yöntemidir.

Endeks Göstergelerinin Etki Yönleri ve Etki Ağırlıkları

Anket formunun üçüncü bölümünde ve aşağıdaki tabloda yer alan endeks göstergeleri, endeks türlerinin düzeyini belirleyen en önemli değişkenlerdir. Bu değişkenlerin beklentilerle ilişkisi, etki ağırlıklarına ve etki yönlerine bağlı olarak değişmektedir. Hesaplama işleminde kullanılacak, söz konusu etkilerin boyutlarının belirlenmesi için uzman görüşlerine başvurulmuştur. Yeminli mali müşavirlerle ayrıca yapılan Uzman Anketlerinin değerlendirilmesi sonucunda elde edilen sonuçlar Tablo.1’de gösterilmektedir.

Tablo 1
Endeks göstergelerinin Etki Yönleri ve Etki Ağırlıkları

Hesaplama Yöntemi

Anket sonucunda elde edilen Endeks göstergelerine ilişkin verilerle dağılım endeksi hesaplanmaktadır. Endekse pozitif etki eden göstergeler için, aşağıdaki formüle göre hesaplama yapılmaktadır.

Endekse negatif etki eden göstergeler için ise aşağıdaki formüle göre hesaplama yapılmaktadır.

Yukarıdaki formül hesaplamasına göre; %50 elde edilmesi halinde endekste bir değişiklik olmadığı, %50’nin üstü endekste bir artış olduğu, %50’nin altı endekste bir azalış olduğu sonucuna varılmaktadır. Bu çerçevede, endeks, makroekonomik görünümün istikrarlı olduğuna, yukarı yönlü gelişme gösterdiğine, aşağı yönlü trende sahip olduğuna işaret etmektedir.

Bileşik Beklenti Endeksi

İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odasına kayıtlı olan ve aralarından rastlantısal olarak seçilen Yeminli Mali Müşavirler tarafından cevaplanan anketlerden hareketle 2017 yılı ikinci yarısından günümüze kadar “İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Ekonomi Beklenti Endeksi” hesaplanmıştır.

Aşağıdaki tabloda 2017 üçüncü çeyrek döneminden günümüze kadar aynı yöntemle hesaplanmış Bileşik Endeks değerleri sunulmuştur. Bileşik endeks hesaplamaya dahil edilen tüm alt endekslerin ortalamasını ifade etmektedir. Bileşik endeks, ciro düzeylerine göre, istihdam edilen personel sayısına göre ve sektörlere göre hesaplanmış alt endeks göstergelerinin bilgilerini içermekte, bu alt endeksler ve göstergeler de tek tek hesaplanabilmektedir.

Tablo 2.
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Bileşik Ekonomi Beklenti Endeksi

Farklı çeyrek dönemlerde, endeksin farklı değerlere sahip olması, söz konusu dönemlerde, verilen derlenme ve değerlendirme sistematiği çerçevesinde, ekonominin genel durumunun farklılığını yansıtmaktadır. Covid-19’un etkisinin ortaya çıktığı dönem olan 2020 2. Çeyrekte 53,4 olan endeks değeri, Türkiye’de yayınlanan diğer aylık beklenti endeksi değerlerinin ortalamasına göre revize edildiğinde 42,7 olarak elde edilmektedir. Ancak İYMMO ekonomi beklenti endeksi yapı itibariyle diğer endekslerden farklı olması sebebiyle revizyon yöntemi daha farklı düşünülmüştür. Endeks çeyrekler itibariyle hesaplanmaktadır ve üç aylık periyodda salgın döneminde yaşanacak daralmayı hatta salgını öngörmek mümkün değildir. Salgının başlamasının ve Türkiye’de görülmesinin üzerinden 3 ay geçtikten sonra yani 2020 ikinci yarısından itibaren artık yeni verilerin karşılaştırmalı analizi önem taşımaktadır. Bu nedenle revizyon gerçekleşen değer olan GSYH rakamları ile İYMMO ekonomi beklenti endeksi değerleri dikkate alınarak yapılmıştır. Endekste en düşük kaydedilen değer 2018 4. Çeyrek dönemindedir. Bu dönemde GSYH da salgından sonraki en düşük değeri almıştır. Dolayısıyla salgın dönemi değeri bu döneme oranla daha düşük olmalıdır. Bu şekilde yapılan hesaplama ile revize değer 33,9 olarak belirlenmiştir. Bu değerlendirme öngörü olmaktan çok ilerleyen dönemlerin analizini sağlıklı yapabilmek için belirlenmiştir.

Etki Yönleri ve Ağırlıkları bölümünde tanımlanan göstergeler, bileşik endeksin alt göstergeleridir. Alt göstergeler pozitif etkiye sahip olan göstergeler ve negatif etkiye sahip göstergeler olarak iki gruba ayrıldığından, buna dayalı olarak hesaplanan endeksler de iki grupta ele alınmaktadır. Bileşik endekse ektisi pozitif ve negatif yönde olduğu belirlenen göstergelere ait beklenti endeksleri yıllar itibariyle seyri aşağıdaki şekillerde gösterilmiştir.

Şekil 1: 2017-2020 dönemi bileşik endeks alt göstergeleri
(Etki yönü pozitif olanlar)

Bileşik endeksi pozitif yönde etkileyen alt göstergelerin ağırlıkları farklı olduğundan farklı ölçekte etkide bulunmaktadır. Etki yönü göstergeleri iki açıdan değerlendirilmelidir. İlk yaklaşımda eşik değere göre konumu dikkate alınmalıdır. İkinci yaklaşımda ise 2017-2020 dönemi eğilim çizgisi göz önünde bulundurulmalıdır. Eşik değerlere göre birlikte trend izleme süreci, 2019 yılının son çeyreğinden itibaren farklılaşmaya başlamaktadır. Ayrıca, 2020 II. çeyrek değerlerin şekillerde görülen düzeylerde değil, I. çeyrek ve III. çeyrek değerlerinden daha düşük düzeyde olması gerektiği de göz den uzak tutulmamalıdır. Endeks değerleri yılda iki defa yayınlandığından, covid-19 sürecinin etkisi, 2019 yıl sonunda yapılan endeks değerine yansımamıştır.

Şekil 2: 2017-2020 dönemi bileşik endeks alt göstergeleri
(Etki yönü negatif olanlar)

Etki yönü negatif olan göstergelerin değerlendirilmesinde de dikkatli yaklaşım kullanılmalıdır. Şekilde de görüleceği gibi, stok beklentisi ile faaliyet dışı gelir düzeyi göstergeleri endeks değerleri ile birlikte hareket ettiği, şüpheli alacak beklentisi ile yabancı kaynak kullanım göstergeleri endeks değerleri de birlikte fakat aksi yönde hareket etmektedir. Bu özellik, etki yönü negatif olan gösterge endekslerinin farklılığını yansıtmaktadır.

2018 yılı ikinci yarısından itibaren stok beklentisi ve faaliyet dışı gelir düzeyi beklenti endeksinin 50 eşik değerinin üzerinde yer aldığı ve etki yönü negatif olmakla birlikte bileşik endekse negatif etkisinin olmadığı görülmektedir. Diğer iki göstergenin beklenti endeksi, incelenen dönemlerde 50 eşik değerinin altında kalmıştır.

Diğer Beklenti Endeksleri

Bileşik endeks, daha önce de ifade edildiği gibi, manşet endeksi veya ortalama endeks değerini göstermektedir. Bu nedenle, bileşik endeksle ilgili üretilebilecek birçok endeks bulunmaktadır. Bu bölümde endeksin genel çerçevesi ve yapısı bölümlerinde bahsedilen endeks değerleri üzerinde durulacaktır. Dolayısıyla her endeks türünün göstergeler bazında hesaplanması mümkün olmaktadır.

Bileşik endekste 2020 Yılı II. çeyrekte yapılan pandemi revizyonunun, diğer beklenti endekslerinde de aynı çeyrekte benzer düzeltmenin gerekli olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Parametrik ve yapısal farklılıklar söz konusu olduğundan, standart oransal revizyon uygun görülmemelidir. Genel eğilim olarak, 1. ve 3. çeyrek değerlerinden daha düşük bir değeri içerebileceği ihtimaline göre değerlendirmeler yapılmalıdır. Ayrıca, alt göstergelerin analizinde de aynı metodoloji kullanılmalıdır.

Çalışan Sayılarına Göre Firma Beklenti Endeksleri

Firmalar çalışan sayılarına göre üç gruba ayrılmıştır. Gruplandırmada, 50 kişiden az çalışana sahip firmalar küçük ölçekli; 50-250 kişi çalıştıran firmalar orta ölçekli; 250 kişiden fazla çalışana sahip firmalar büyük ölçekli firmalar olarak belirlenmiştir.

Eşik değer esas alınarak ölçeklere göre firma endeks değerleri incelendiğinde beklenti endeksi düzeylerinin firma ölçeklerine ve dönemlere göre farklıklar gösterdiği görülecektir. Ayrıca, firma ölçeklerine göre endeks değerlerinin değişim yönü ve oranı da farklılıklar içermektedir. Bu görünüm, firmaların kapasitelerini ve performanslarını ekonomi ortamı ile ilişkilendirme biçimine bağlı bulunmaktadır.

Aşağıdaki tabloda çalışan sayıları dikkate alınarak belirlenmiş firma ölçekleri göre beklenti endeks değerleri sunulmuştur.

Tablo 3
Çalışan Sayılarına Göre Firma Endeksleri

Küçük ölçekli firmalarda ekonomi beklenti endeksinde pozitif yönlü etkisi olan alt göstergeler, endeksle ve birbiri ile benzer eğilime sahip hareket etmektedir. Benzer eğilimde farklılaşan gösterge çalışan sayısı beklentisidir. Bu gösterge diğerlerinden negatif yönde ayrışmakta ve bir önceki döneme göre, küçük ölçekli firmalarda ekonomi beklenti endeksini bu yönde etkilediğine işaret ettiği görülmektedir.

Diğer bir alt gösterge olan ciro beklentisi ise diğer göstergelerden farklı olarak gerek daha olumlu beklentilere işaret etmektedir. 50 baz puanın üzerinde olduğu dönemlerde de altında olduğu dönemlerde de bu göstergenin diğer göstergelerin birçoğundan daha yüksek değer alma eğiliminde olduğu görülmektedir. Dolayısıyla genel itibariyle diğer göstergelere nazaran, bir önceki döneme dair beklenti bu yönde daha olumludur.

Şekil 3: 2017-2020 dönemi küçük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Küçük ölçekli firmaların ekonomi beklenti endeks değerini negatif yönde etkileyen göstergelerden stok beklentisi ve faaliyet dışı gelir düzeyi, endeks değerini negatif etkilemeyecek şekilde hareket ettiği görülmüştür. Özellikle, endeks değerinin düşüşe işaret ettiği dönemlerde, bu göstergelerin 50 baz puanı üzerinde değer almış olması, endeks değerine negatif etki eden göstergelerin 2018 ve 2019 yıllarında bu göstergeler olmadığına işaret etmektedir. Şüpheli alacak seviyesi beklentisi ve yabancı kaynak kullanım beklentisinin göstergeleri ise, küçük ölçekli firmaların ekonomi beklenti endeks değerini düşürücü yönde etkileyen faktörler olarak ön plana çıkmaktadır.

Şekil 4: 2017-2020 dönemi küçük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Orta ölçekli firmalar için hesaplanmış olan ekonomi beklenti endeksi alt göstergeleri, endeks ile benzer eğilim göstermiş, endekste düşüşe işaret eden 2018 yılı ikinci yarısı ile 2020 yılı arası dönemde tüm alt göstergeler 50 baz puanın altında kalmıştır. Öz kaynak beklentisi göstergesi ve tahakkuk edecek kurumlar vergisi beklentisi göstergesi, diğer iki göstergeden daha yüksek değer almıştır.

Şekil 5: 2017-2020 dönemi orta ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Orta ölçekli firmalar için hesaplanmış olan ekonomi beklenti endeksini negatif yönde etkileyen alt göstergeler incelendiğinde, faaliyet dışı gelir düzeyinin iki dönemde yaklaşık 49 değeri aldığı, diğer dönemlerde endeks değerini azaltıcı yönde etki edecek seviyeye gelmediği görülmektedir. Benzer biçimde stok beklentisi alt göstergesi de 2018 yılı ikinci yarısından itibaren 50 eşik değerinin üzerinde değer almış ve endeks değerini artırıcı yönde etkilemiştir.

Şekil 6: 2017-2020 dönemi orta ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Büyük ölçekli firmalarda ekonomi beklenti endeksini pozitif yönde etkileyen alt göstergelerin seyri incelendiğinde, 2018 üçüncü çeyrek sonrasında çalışan sayısı beklentisinin 50 baz puan altında yer aldığı görülmektedir. Ciro beklentisi göstergesi ise, tüm dönemlerde endeks değerinde artışa işaret etmiş ve 50 baz puanın üzerinde yer almıştır. Diğer göstergelerden tahakkuk edecek kurumlar vergisi 2019 yılı ikinci yarısında kısa süreli 48, 49 değerleri almış diğer dönemlerde ise 50 baz puanın üzerinde trend izlemiştir. Diğer ölçekler ile karşılaştırıldığında, büyük ölçekli firmalarda genel itibariyle beklenti endeks değerlerinin daha yüksek olduğu ve 50 baz puana daha yakın seyrettiği saptanmıştır.

Şekil 7: 2017-2020 dönemi büyük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Büyük ölçekli firmalarda ekonomi beklenti endeks değerine negatif etkisi olan göstergelerden, faaliyet dışı gelir düzeyi beklentisi ile birkaç dönem 50 baz puanın üzerinde yer alan stok beklentisi endeks değerine negatif etkide bulunmuştur. Dolayısıyla, 50 baz puanın altında kalan dört göstergeden üçünün etkisi, endeks değerinde düşüşe işaret edecek şekilde istikrarlı bir yol izlemiştir. Faaliyet dışı gelir beklentisi 50 baz puanın bazı dönemlerde üzerine çıkarak, farklı bir trend ortaya koymuştur.

Şekil 8: 2017-2020 dönemi büyük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Ciro Düzeylerine Göre Firma Beklenti Endeksleri

Firmalar ciro düzeylerine göre üç gruba ayrılmıştır. Gruplandırmada, 10 Milyon TL’den az ciroya çalışana sahip firmalar küçük ölçekli; 10-50 Milyon TL arası ciroya sahip firmalar orta ölçekli; 250 milyon TL üstü ciroya sahip firmalar büyük ölçekli firmalar olarak belirlenmiştir.

Ciro düzeylerine göre değerlendirilen firmaların ekonomi beklenti endeks değerleri de farklılaşmaktadır. Bu görünüm, çalışan sayılarına göre değerlendirilen firmalara analizinde ifade edildiği gibi, firmaların kapasitelerini ve performanslarını ekonomi ortamı ile ilişkilendirme biçimine bağlı bulunmaktadır.

Aşağıdaki tabloda ciro düzeyleri dikkate alınarak belirlenmiş firma ölçekleri göre beklenti endeks değerleri sunulmuştur.

Tablo 4
Ciro Düzeylerine Göre Firma Endeksleri

Firma ölçeklerinin ciro bakımından küçük, orta, büyük olarak değerlendirildiği durumda 2020 ikinci çeyrek dışında beklenti hareketinin yönünün genel olarak benzer olduğu görülmektedir. 2018 – 2019 yıllarında endeksler incelendiğinde, ölçekler arasında benzer yönde olduğu görülmektedir. Ancak küçük ölçekli firmaların, 2018 ikinci yarısında ve 2019 yılı ilk yarısında büyük ölçekli firmalardan daha kötümser beklenti endeksine sahip olduğu görülmektedir. Büyük ölçekli firmalarda ayrışma olduğu, eşik düzeyini aşan endekslerinin daha yüksek seviyede öngörüldüğü saptanmıştır.

Şekil 9: 2017-2020 dönemi Ciro düzeylerine göre firma beklenti endeksi değerleri

Şekil 10: 2017-2020 dönemi küçük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Ekonomi beklenti üzerinde pozitif etkisi olan göstergelerden ciro beklentisi, küçük ölçekli firmalarda 2018 yılı ikinci yarısında 50 eşik değerinin altına düşmüş, 2020 yılında tekrar eşik değerin üzerine çıkmıştır. Diğer ölçeklerden farklı olarak, 2018 ikinci yarısında ve 2019 ilk yarısında oldukça düşük değer ölçülmüştür. Benzer yapı faaliyet karı beklentisinde de geçerlidir. Farklı olarak 2020 ilk yarısında da endeks değerinde düşüş devam etmiştir. Çalışan sayısı beklentisi dönemler itibariyle farklılık göstermektedir. Öz kaynak beklentisi göstergesinin 2018 yılından başlayarak 50 eşik değeri üzerinde değer almadığı görülmektedir. 2018 yılının 2 çeyreğinden sonra düşüşe geçen ciro beklentisinin 2020 yılında tekrar 50 baz puanı aşan değerlere ulaşmıştır

Şekil 11: 2017-2020 dönemi küçük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Küçük ölçekli firmaların beklentilerini negatif yönde etkileyen alt göstergelerden stok beklentisinin ve faaliyet dışı gelir beklentisinin eşik değerin üzerinde olduğu, endeks değerini negatif yönde etkilemeyecek şekilde hareket ettiği görülmüştür. Şüpheli alacak beklentisinin ve yabancı kaynak kullanım beklentisinin ise endeks değerini negatif yönde etkileyen faktörler olduğu görülmektedir. Dolayısıyla, endeks değeri, farklı yönde hareket eden iki gösterge grubunun etkisine bağlı trend izlemiştir.

Şekil 12: 2017-2020 dönemi orta ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Orta ölçekli firmalara ilişkin alt göstergeler, bileşik endeksin genel eğilim ile aynı yönde hareket etmektedir. Düşüşe işaret eden dönemlerde, öz kaynak beklentisi göstergesi, endeks değerinin artışı yönünde hareket eden ve beklentilerin eşik değerin üzerine çıkacağının ilk göstergesi niteliğindedir.

Şekil 13: 2017-2020 dönemi orta ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Orta ölçekli firmalar için hesaplanmış olan, bileşik beklenti endeksinin negatif etki yönü olan alt göstergeler incelendiğinde, faaliyet dışı gelir düzeyinin azaldığı ve incelenen dönemde bir dönem hariç beklentileri azaltıcı yönde etki edecek seviyeye gelmediği görülmektedir. Stok beklentisi alt göstergesi de benzer şekilde 2019 ikinci dönemden itibaren 50 eşik değerinin üzerinde değer almış ve beklentileri düşüş yönünde etkilememiştir.

Şekil 14: 2017-2020 dönemi büyük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü pozitif)

Büyük ölçekli firmalarda bileşik beklenti endeksini pozitif yönde etkileyen göstergelerin seyri incelendiğinde, 2018 üçüncü çeyrek sonrasında çalışan sayısı beklentisinin 50 baz puan altında yer aldığı görülmektedir. Ciro beklentisi göstergesinin ise, tüm dönemlerde olumlu seyretmiş ve 50 baz puanın üzerinde yer almıştır. Diğer göstergeler, bileşik endeks değeri ile paralel yönde hareket etmektedir. Dolayısıyla, büyük ölçekli firmaların ciro beklentisinin, tüm dönemlerde bir önceki dönemden daha iyi olacağına işaret ettiği görülmektedir.

Şekil 15: 2017-2020 dönemi büyük ölçekli firmalar beklenti endeksi alt göstergeleri (Etki yönü negatif)

Büyük ölçekli firmalarda faaliyet dışı gelir düzeyi beklentisi ile stok beklentisinin etkisi, 2018 ilk yarısı hariç, 50 baz puanın altına düşecek şekilde negatif etkide bulunmamıştır. Ancak, tüm dönemlerde yabancı kaynak kullanım beklentisinin ve şüpheli alacak beklentisinin, 50 baz puan altında kalması nedeniyle, bileşik endeks değerine negatif yönde etkisi öne çıkmaktadır.

Sektörlere Göre Beklenti Endeksleri

2017 yılında 8 sektör ile başlanmış olan çalışma, 2019 yılı üçüncü çeyrekte bilişim, sağlık, lojistik ve taşımacılık eklenerek, 11 sektörü kapsayacak şekilde genişletilmiştir. 2020 yılı ikinci yarısında da Koronavirüs pandemi döneminde, gıda ve tarım sektörleri endeks hesaplamasına dahil edilmiştir.

Aşağıdaki tabloda ve grafikte hesaplandığı dönemler için elde edilen sektörlere ait endeks değerleri raporlanmıştır.

Her sektörün her dönemde yer almaması sebebiyle, sektörlerin beklenti endeks değerleri, her dönem kendi içinde izlediği trend dikkate alınarak değerlendirilmiştir. Ayrıca, bu nedenle, sektörel karşılaştırma, diğer sektörler ile değil, bileşik beklenti endeks değeri ve eşik değeri (50) üzerinden yapılmıştır.

Tablo 5
2017-2020 dönemi sektörlere göre beklenti endeksi

,

Şekil 16: 2017-2020 dönemi sektörlere ait beklenti endeksi değerleri

Madencilik ve enerji sektörü, 2018 yılından itibaren bileşik beklenti endeksinin üzerinde değer almış, bir önceki döneme göre yalnız tek dönemde eşik değerin altına işaret etmiştir.

Tekstil sektörü de 2017 ve 2020 yılları hariç bileşik beklenti endeksin üzerinde yer almıştır. Tekstil sektöründe eşik değerin altına işaret eden dönemler de mevcuttur. Ancak, tekstilde eşik altı değerin oluştuğu dönemlerde, bileşik beklenti endeksindeki eşik altı değer daha düşük seviyededir.

Ticaret sektörü endeks değeri bileşik beklenti endeks ile paralel seyir izlerken, inşaat sektöründe bir dönem hariç eşik değerin altında olan beklenti endeks değerleri, tüm dönemlerde eşik altında olan bileşik beklenti endeksten daha düşük düzeydedir.

Diğer sektörlerin beklenti endeksleri, bazı dönemlerde bileşik beklenti endeksinden sapma gösterse de genel itibariyle bileşik beklenti endeksi ile benzer eğilimi sürdürmüştür.

Bölüm 1 Ekler:

Bileşik Beklenti Endeks Değerleri ve GSYH Değişim Oranları İlişkisi

2017 ikinci yarısından itibaren elde edilen tahmin değerleri ilgili dönemden önce ilan edilmektedir. Endeks değerleri, aynı çeyrekler itibariyle GSYH’nın değişim oranları ile benzer trende sahip bulunmaktadır. Bu özellik, endeksin makroekonomik görünümü veya konjonktür ortamını tahmin gücünün yüksek olduğunu göstermektedir.

Tablo 6
Bileşik Beklenti Endeksi ile GSYH Değişim Oranı Karşılaştırması

50 eşik değerinin altında olduğu görülen dönemler 2018 ikinci yarısı, 2019 yılı ve 2020 yılı ikinci yarısıdır. 50 eşik değerinin altında hesaplanmış olan bu değerler, GSYH değişim oranlarının seyrine, eğilimine işaret etmektedir. 2019 yılı sonunda toplanan anketlerle belirlenmiş olan, 2020 yılı ikinci çeyrek dönemi endeks değeri, 2020 yılında korona virüs pandemisi nedeniyle, yukarıda da ifade edildiği gibi, revize edilmiştir. Revizyon işlemi yeni bir yeni anket yapılmaksızın, bu endeks ile paralellik gösteren ve aylık hesaplanan diğer kurumların hesapladığı beklenti endekslerinde oluşan düşüş dikkate alınarak revize edilmiştir.

Şekil 17: 2017-2020 dönemi GSYH büyüme oranları ile beklenti endeksi değerleri karşılaştırması

Yukarıdaki tablo ve şekil incelendiğinde, bileşik endeks değerleri ile GSYH değişim oranlarının yeni trendi takip ettiği, benzer eğilim çizgisine sahip olduğu görülmektedir.

Bileşik Beklenti Endeks Değerlerinin Diğer Endeksler ile Mukayesesi

Diğer kurumlar tarafından hesaplanan beklenti ve güvene dair bilgi veren endeksler, kamuoyuyla paylaşılmakta ve piyasalarda takip edilmektedir. Aşağıdaki tabloda, bileşik endeks değerleri, TÜİK Ekonomi Güven Endeksi, TCMB Reel Kesim Güven Endeksi, İstanbul Sanayi Odası PMI Türkiye Endeksi ve MUSİAD SAMEKS endeksleri yer almaktadır. Farklı içeriğe ve hesaplama yöntemine sahip bu endeksler arasında tutarlılık olduğu görülmektedir. Diğer kurumların ürettiği endekslerin, alt bileşenleri beklentileri de içermektedir.

Tablo 7
2017-2020 dönemi bileşik endeks ile diğer endekslerin karşılaştırması

*Endeks aylık yayınlanmaktadır, Referans değer 100’dür, Üçer aylık ortalamalar hesaplanmıştır.

**Endeks aylık yayınlanmaktadır, Referans değer 50’dir, Üçer aylık ortalamalar hesaplanmıştır.

Grafikte, iki ayrı eşik seviyesine göre değerlendirilmesi gereken endeksler yer almaktadır. Ekonomi Güven Endeksi ve Reel Kesim Güven Endeksi eşik değeri 100, İstanbul Sanayi Odası PMI (Türkiye) Endeksi ve MUSİAD SAMEKS endekslerinde ise İstanbul Yeminli Mali Müşavirler (İYMM) bileşik endeksinde olduğu gibi eşik değeri 50 olarak kullanan endekslerdir. Eşik değerlerindeki farklılaşmadan ve yapısal farklılıklardan bağımsız olarak, endekslerdeki benzer eğilim Şekil.18’de de görülmektedir.

Şekil 18: 2017-2020 dönemi güven endeksleri ile beklenti endeksi karşılaştırması