İSTANBUL YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI
EKONOMİ BEKLENTİ ENDEKSİ
VE
KARŞILAŞILAŞILAN
SORUNLAR - ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
YAYINA HAZIRLAYAN PROJE EKİBİ
NAZIM EKREN
ELÇİN AYKAÇ ALP
MEFULE FINDIKÇI ERDOĞAN
KÜBRA HATİCE BİLDİK
İÇİNDEKİLER
Sayfa No.
İSTANBUL YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER BEKLENTİ ENDEKSİ
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası ile İstanbul Ticaret Üniversitesi Düşünce ve Proje Üretim Akademisi ile Ekonomi ve Finans Uygulama ve Araştırma Merkezi tarafından yürütülmekte olan çalışma kapsamında ekonomik beklenti hakkında gösterge niteliğinde bir endeks oluşturulması planlanmıştır. Çalışmada, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’na kayıtlı yeminli mali müşavirlere uygulanmak üzere anketler düzenlenmiş ve anketlerden elde edilen sonuçlar neticesinde “İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi” oluşturulmuştur.
Amaç
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi; şirketler için bir erken uyarı sistemi oluşturma, reel ekonomik beklentileri özet şekilde sunacak bir endeksi sunma, endeksten elde edilen bulguları izleme ve değerlendirme, karar alıcı ve uygulayıcılara veri ve bilgi desteği sağlama amacı ile üretilmektedir.
Elde edilmesi planlanan endeksin altışar aylık periyodlarla yayınlanması kararlaştırılmıştır. Bu doğrultuda içinde bulunulan 3 aylık dönemde mevcut ekonomik durumun saptanması ve gelecek 3 aylık beklentinin elde edilmesi öngörülmektedir.
Kapsam
Endeks, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odasına kayıtlı olan ve aralarından rastsal olarak seçilen yeminli mali müşavirler tarafından cevaplanan anketlerden elde edilen verilerle hesaplanmaktadır.
Anket yeminli mali müşavirlerin takip etmekte olduğu işletmelerden hareketle sunacağı;
Ciro beklentisi, stok beklentisi, çalışan sayısı beklentisi, şüpheli alacak beklentisi, tahakkuk edecek kurumlar vergisi beklentisi, öz kaynak beklentisi, yabancı kaynak kullanım beklentisi, faaliyet karı beklentisi ve faaliyet dışı gelir düzeyi beklentisi üzerine değerlendirmelerini kapsamaktadır.
Kapsam dâhilinde işletmelerin boyutları; büyük, orta ve küçük işletmeler olmak üzere sınıflandırılarak incelenmesi planlanmaktadır. Ayrıca sektörler itibariyle madencilik ve enerji, tekstil, inşaat, ticaret, turizm, imalat, finans, otomotiv, bilişim, sağlık, lojistik ve taşımacılık, gıda ve tarım sektörleri olmak üzere 13 sektör gruplaması yapılmıştır.
ENDEKS HESAPLAMADA UYGULANAN ESASLAR
Endeksin hesaplamasında her bir değişkenin ekonomik beklentilere etkisinin ağırlıkları ve etki yönünün belirlenmesi için uzman görüşlerine başvurulmuştur. Uzman görüşü, yeminli mali müşavirler arasından rastsal olarak uygulanan “uzman anketi” ile elde edilmiştir.
Ağırlıklandırma
Uzman Anketlerinin değerlendirilmesi sonucunda elde edilen ağırlıklar;
Tablo 1. Endeks Göstergelerine İlişkin Ağırlıklar
Endeks Göstergeleri | Etki Yönü | Etki Ağırlığı |
---|---|---|
Ciro düzeyi | Pozitif | 0,279 |
Faaliyet karı düzeyi | Pozitif | 0,172 |
Çalışan sayısı | Pozitif | 0,142 |
Öz kaynak düzeyi | Pozitif | 0,137 |
Tahakkuk edecek kurumlar vergisi düzeyi | Pozitif | 0,030 |
Şüpheli alacak düzeyi | Negatif | 0,130 |
Yabancı kaynak kullanım durumu | Negatif | 0,072 |
Stok düzeyi | Negatif | 0,025 |
Faaliyet dışı gelir düzeyi | Negatif | 0,014 |
Bileşik Endeksin Hesaplanması
Anket sonucunda elde edilen verilerle bir dağılım endeksi hesaplanmaktadır. Hesaplamada kullanılan yöntem; pozitif etki eden göstergeler için, artış bekleyen anket katılımcılarının yüzdesi ve değişim beklemeyen katılımcıların yüzdesinin yarısı toplanarak elde edilir. Formül ile gösterimi;
şeklinde yapılabilir. Endekse negatif etki eden göstergeler için ise azalış bekleyen anket katılımcılarının yüzdesi ve değişim beklemeyen katılımcıların yüzdesinin yarısı toplanarak hesaplanır. Formül ile gösterimi;
şeklinde yapılabilir.
BİLEŞİK ENDEKSİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yukarıdaki formül hesaplamasına göre; %50 değerinin elde edilmesi halinde endekste bir değişiklik olmadığı, %50’nin üzerindeki değer endekste bir artış olduğunu ve %50’nin altında bir değer elde edilmesiyle endekste bir azalış olduğu sonucuna varılmaktadır.
Bir sonraki üç aylık döneme ilişkin hesaplanan bileşik endeks %50 değerinin üzerinde ise geçen üç aylık döneme göre ekonomide canlanma (genişleme) beklendiğine işaret etmektedir.
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odasına kayıtlı olan ve aralarından rastsal olarak seçilen 353 Yeminli Mali Müşavir tarafından cevaplanan anketlerden hareketle 2021 yılı üçüncü ve dördüncü çeyrek dönemi için “İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi” hesaplanmıştır.
Aşağıdaki tabloda, 2017 üçüncü çeyrek döneminden günümüze kadar aynı yöntemle hesaplanmış olan İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi değerleri sunulmuştur.
Tablo 2. İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
2017 | 3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 55.2 |
---|---|---|
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 56.7 | |
2018 | 1.Çeyrek (Ocak-Mart) | 55.4 |
2.Çeyrek (Nisan-Haziran) | 60.9 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 35.6 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 34.9 | |
2019 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 35.7 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 37.4 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 40.4 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 40.8 | |
2020 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 50.2 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 33.9(r) | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 45.3 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 44.5 | |
2021 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 50.1 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 58.5 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 59.8 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 60.4 |
Sonuçlarda;
%50 değerinin elde edilmesi halinde endekste bir değişiklik olmadığını,
%50’nin üzerindeki değer endekste bir artış olduğunu ve
%50’nin altındaki değer endekste bir azalış olduğuna işaret etmektedir.
2021 3. çeyrek (temmuz-eylül) döneminde bileşik endekste elde edilen 59.8 değeri ile ekonomik göstergelerde bir önceki döneme göre genişleme olacağına işaret etmektedir.
2021 4. çeyrekte (ekim-aralık) ise elde edilen 60.3 endeks değeri ise genişlemenin devam edeceğini göstermektedir.
FARKLI ÖLÇEKLİ FİRMALARIN BEKLENTİLERİNİN DEĞERLENDİRMESİ
Firma büyüklüğüne bağlı olarak ekonomik göstergelere ilişkin beklentiler ve ekonomik göstergelere ilişkin hassasiyet farklılaşmaktadır. Ekonomik Beklenti Endeksi hesaplanırken firma büyüklüğüne ilişkin iki ölçü kullanılmıştır. Bunlar; ciro düzeyi ve firmada çalışan kişi sayısıdır. Her iki grup da firma büyüklüğüne ilişkin bilgi vermekle birlikte ekonomik beklentilere ilişkin görüşleri ayrı ayrı incelenmiştir.
Firmaların ciro düzeyine göre beklentileri
Ciro düzeyi gruplandırmasında üç temel ayrım yapılmıştır. Bu ayrım; küçük ölçekli, “0-10 milyon TL”, orta ölçekli “10-50 milyon TL”, büyük ölçekli “50 milyon TL üstü” ciro düzeyine sahip firmalar şeklinde değerlendirilmiştir. Ciro düzeyi büyüklüklerine göre değerlendirilen firmaların beklentileri de farklılaşmaktadır.
Aşağıdaki tabloda 2017 üçüncü çeyrek döneminden günümüze kadar aynı yöntemle hesaplanmış olan “Ciro Düzeyine” göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi değerleri sunulmuştur.
Tablo 3. Ciro Düzeyine Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Ciro Düzeyi | Dönem | 0-10 Milyon TL | 10-50 Milyon TL | 50 Milyon TL Üstü |
---|---|---|---|---|
2017 | 3. Çeyrek | 49.6 | 52 | 58.3 |
4. Çeyrek | 55 | 52.5 | 60.1 | |
2018 | 1. Çeyrek | 46.7 | 48.8 | 61.4 |
2. Çeyrek | 51.2 | 56.8 | 66 | |
3. Çeyrek | 14.1 | 38.1 | 46.2 | |
4. Çeyrek | 15.2 | 36.2 | 43 | |
2019 | 1. Çeyrek | 17.9 | 33.7 | 47.3 |
2. Çeyrek | 19.4 | 39.5 | 44.2 | |
3. Çeyrek | 41.4 | 40.6 | 42.8 | |
4. Çeyrek | 41.4 | 39.8 | 43.1 | |
2020 | 1. Çeyrek | 46.0 | 50.9 | 54.0 |
2. Çeyrek | 42.3 | 57.6 | 60.6 | |
3. Çeyrek | 50.5 | 45.7 | 43.5 | |
4. Çeyrek | 46.0 | 44.1 | 44.6 | |
2021 | 1. Çeyrek | 40.6 | 48.7 | 53.0 |
2. Çeyrek | 47.9 | 58.3 | 60.6 | |
3. Çeyrek | 58.7 | 54.1 | 63.1 | |
4. Çeyrek | 53.9 | 55.7 | 64.0 |
2021 3. çeyrekteki beklentiler incelendiğinde, küçük ölçekli firmalar 58.7, orta ölçekli firmalar 54.1 ve büyük ölçekli firmalar 63.1 endeks değerini almış ve tüm ölçekteki firmaların 50 baz puanın oldukları görülmektedir.
2021 4. çeyrek beklentileri incelendiğinde; küçük ölçekli firmaların 53.9, orta ölçekli firmalar 55.7 ve büyük ölçekli firmalar 64 endeks değerini almış ve tüm ölçekteki firmaların 50 baz puanın oldukları görülmektedir.
Firmaların çalışan sayısına göre beklentileri
Firmalar “Çalışan sayısına” göre üç temel gruba ayrılmıştır. Gruplandırma, küçük ölçekli; “50 kişiden az”, orta ölçekli; “50-250 kişi”, büyük ölçekli; “250 kişiden fazla” çalışana sahip firmalar olarak değerlendirilmiştir.
Aşağıdaki tabloda 2017 üçüncü çeyrek döneminden günümüze kadar aynı yöntemle hesaplanmış olan “Çalışan sayısına” göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi değerleri sunulmuştur.
Tablo 4. Çalışan Sayısına Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Çalışan Sayısı | Dönem | 50 kişiden az | 50 – 250 kişi | 250 kişiden fazla |
---|---|---|---|---|
2017 | 3. Çeyrek | 53.5 | 52.4 | 60.7 |
4. Çeyrek | 57 | 54.1 | 60 | |
2018 | 1. Çeyrek | 53.5 | 52.4 | 60.7 |
2. Çeyrek | 57 | 54.1 | 60 | |
3. Çeyrek | 31.7 | 31.7 | 47.1 | |
4. Çeyrek | 34.1 | 31.8 | 41.7 | |
2019 | 1. Çeyrek | 30.6 | 33.2 | 53.8 |
2. Çeyrek | 34.4 | 35.2 | 49.6 | |
3. Çeyrek | 38.9 | 37.3 | 45.5 | |
4. Çeyrek | 40.7 | 37.8 | 45.6 | |
2020 | 1. Çeyrek | 52.0 | 48.0 | 58.7 |
2. Çeyrek | 54.0 | 53.4 | 60.1 | |
3. Çeyrek | 49.9 | 42.5 | 42.2 | |
4. Çeyrek | 49.3 | 41.0 | 44.2 | |
2021 | 1. Çeyrek | 48.7 | 49.0 | 54.4 |
2. Çeyrek | 56.2 | 57.8 | 62.5 | |
3. Çeyrek | 58.6 | 59.8 | 61.2 | |
4. Çeyrek | 59.1 | 61.6 | 60.3 |
2021 3. çeyrekte küçük firmaların 58.6, orta ölçekli firmaların 59.8, büyük ölçekli firmaların 61.2 endeks puanıyla genişleme beklentisi olduğu görülmektedir.
2021 4. çeyrekte küçük firmaların 59.1, orta ölçekli firmaların 61.6, büyük ölçekli firmaların 60.3 endeks puanıyla genişleme beklentisi olduğu görülmektedir.
İSTANBUL YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER BEKLENTİ ENDEKSİ AYRINTILI ANALİZ
Bileşik endeks ve endeksin bileşenleri
Bileşik endeks:
-Ciro düzeylerine,
-İstihdam edilen personel sayısına ve
-Sektörlere göre hesaplanmış alt endekslerden oluşmaktadır.
Bu endekslerin dışında oldukça farklı ek endeksler de üretilebilecektir. Dolayısıyla her endeks türünün göstergeler bazında hesaplanması mümkün olacaktır.
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi ve Gerçekleşen Değerler
Tablo 5. İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
2017 | 3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 55.2 |
---|---|---|
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 56.7 | |
2018 | 1.Çeyrek (Ocak-Mart) | 55.4 |
2.Çeyrek (Nisan-Haziran) | 60.9 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 35.6 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 34.9 | |
2019 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 35.7 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 37.4 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 40.4 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 40.8 | |
2020 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 50.2 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 53.4/33.9 (r) | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 45.3 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 44.5 | |
2021 | 1. Çeyrek (Ocak-Mart) | 50.1 |
2. Çeyrek (Nisan-Haziran) | 58.5 | |
3.Çeyrek (Temmuz-Eylül) | 59.8 | |
4.Çeyrek (Ekim-Aralık) | 60.4 |
Tablo 6. Büyüme Oranları
Gerçekleşen Değerler (Büyüme Oranı) | |||
---|---|---|---|
Bir Önceki Yılın Aynı Çeyreğine Göre Değişim Oranı | Bir Önceki Çeyreğe Göre Değişim Oranı | ||
2017 | 3.Çeyrek | 11.5 | 10.5 |
4.Çeyrek | 7.3 | 17 | |
2018 | 1.Çeyrek | 7.5 | -14.8 |
2.Çeyrek | 5.8 | 10.5 | |
3.Çeyrek | 2.5 | 7.2 | |
4.Çeyrek | -2.7 | -3.5 | |
2019 | 1.Çeyrek | -2.6 | -14.5 |
2.Çeyrek | -1.7 | 11.4 | |
3.Çeyrek | 1 | 9.8 | |
4.Çeyrek | 6.4 | 1.7 | |
2020 | 1.Çeyrek | 4.4 | -16.4 |
2.Çeyrek | -9.9 | -3.6 | |
3.Çeyrek | 6.3 | 15.9 | |
4.Çeyrek | 5.9 | 1.7 | |
2021 | 1.Çeyrek | 7.0 | 1.7 |
Şekil 1. İYMMO Bileşik Endeksi
Şekil 2. Büyüme Oranı
Bileşik Endeksin Diğer Beklenti Endeksleri ile Mukayesesi
Tablo 7. Güven Endeksleri
Şekil 3. İYMMO Bileşik Endeksi
Şekil 4. Güven Endeksleri
*Endeks aylık yayınlanmaktadır, referans değer 100’dür, üçer aylık ortalamalar hesaplanmıştır.
**Endeks aylık yayınlanmaktadır, referans değer 50’dir, üçer aylık ortalamalar hesaplanmıştır.
Ciro Düzeyine Göre Firmaların Beklentileri
Tablo 8. Ciro Düzeyine Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Ciro Düzeyi | Dönem | 0-10 Milyon TL | 10-50 Milyon TL | 50 Milyon TL Üstü |
---|---|---|---|---|
2017 | 3. Çeyrek | 49.6 | 52 | 58.3 |
4. Çeyrek | 55 | 52.5 | 60.1 | |
2018 | 1. Çeyrek | 46.7 | 48.8 | 61.4 |
2. Çeyrek | 51.2 | 56.8 | 66 | |
3. Çeyrek | 14.1 | 38.1 | 46.2 | |
4. Çeyrek | 15.2 | 36.2 | 43 | |
2019 | 1. Çeyrek | 17.9 | 33.7 | 47.3 |
2. Çeyrek | 19.4 | 39.5 | 44.2 | |
3. Çeyrek | 41.4 | 40.6 | 42.8 | |
4. Çeyrek | 41.4 | 39.8 | 43.1 | |
2020 | 1. Çeyrek | 46.0 | 50.9 | 54.0 |
2. Çeyrek | 42.3 | 57.6 | 60.6 | |
3. Çeyrek | 50.5 | 45.7 | 43.5 | |
4. Çeyrek | 46.0 | 44.1 | 44.6 | |
2021 | 1. Çeyrek | 40.6 | 48.7 | 53.0 |
2. Çeyrek | 47.9 | 58.3 | 60.6 | |
3. Çeyrek | 58.7 | 54.1 | 63.1 | |
4. Çeyrek | 53.9 | 55.7 | 64.0 |
Şekil 5. Ciro Düzeyine Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Çalışan Sayısına Göre Firmaların Beklentileri
Tablo 9. Çalışan Sayısına Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Çalışan Sayısı | Dönem | 50 kişiden az | 50 – 250 kişi | 250 kişiden fazla |
---|---|---|---|---|
2017 | 3. Çeyrek | 53.5 | 52.4 | 60.7 |
4. Çeyrek | 57 | 54.1 | 60 | |
2018 | 1. Çeyrek | 53.5 | 52.4 | 60.7 |
2. Çeyrek | 57 | 54.1 | 60 | |
3. Çeyrek | 31.7 | 31.7 | 47.1 | |
4. Çeyrek | 34.1 | 31.8 | 41.7 | |
2019 | 1. Çeyrek | 30.6 | 33.2 | 53.8 |
2. Çeyrek | 34.4 | 35.2 | 49.6 | |
3. Çeyrek | 38.9 | 37.3 | 45.5 | |
4. Çeyrek | 40.7 | 37.8 | 45.6 | |
2020 | 1. Çeyrek | 52.0 | 48.0 | 58.7 |
2. Çeyrek | 54.0 | 53.4 | 60.1 | |
3. Çeyrek | 49.9 | 42.5 | 42.2 | |
4. Çeyrek | 49.3 | 41.0 | 44.2 | |
2021 | 1. Çeyrek | 48.7 | 49.0 | 54.4 |
2. Çeyrek | 56.2 | 57.8 | 62.5 | |
3. Çeyrek | 58.6 | 59.8 | 61.2 | |
4. Çeyrek | 59.1 | 61.6 | 60.3 |
Şekil 6. Çalışan Sayısına Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Sektörlere Göre Beklentiler
Tablo 10. Sektörlere Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Şekil 7. Sektörlere Göre İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Beklenti Endeksi
Sektörlere Göre Açıklanan Değerler ve Beklenti Değerleri
Ekonomi Güven Endeksi | Tüketici Güven Endeksi | Reel Güven Endeksi | Hizmet Sektörü Güven Endeksi | Perakende Ticaret Sektörü Güven Endeksi | İnşaat Sektörü Güven Endeksi | IYMMO | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2017 | III. Ç. | 107.0 | 92.5 | 109.7 | 122.3 | 124.8 | 96.8 | 55.2 |
IV. Ç. | 105.0 | 88.6 | 110.4 | 119.8 | 120.7 | 93.1 | 56.7 | |
2018 | I. Ç. | 106.2 | 92.9 | 110.4 | 118.5 | 122.7 | 93.4 | 55.4 |
II. Ç. | 101.3 | 91.0 | 105.3 | 112.1 | 116.0 | 88.5 | 60.9 | |
III. Ç. | 93.6 | 87.1 | 96.1 | 104.8 | 109.3 | 78.5 | 35.6 | |
IV. Ç. | 88.4 | 80.0 | 95.2 | 98.7 | 108.2 | 66.9 | 34.9 | |
2019 | I. Ç. | 89.5 | 80.3 | 97.2 | 100.1 | 109.5 | 64.1 | 35.7 |
II. Ç. | 90.9 | 80.1 | 98.1 | 104.3 | 110.7 | 62.4 | 37.4 | |
III. Ç. | 92.2 | 78.4 | 99.5 | 108.0 | 113.2 | 68.2 | 40.4 | |
IV. Ç. | 97.4 | 80.2 | 106.3 | 111.7 | 121.7 | 77.8 | 40.8 | |
2020 | I. Ç. | 97.5 | 80.7 | 103.9 | 113.5 | 122.5 | 87.4 | 50.2 |
II. Ç. | 69.6 | 81.2 | 75.2 | 63.1 | 90.0 | 70.0 | 33.9 | |
III. Ç. | 92.2 | 81.2 | 103.4 | 93.8 | 115.1 | 96.9 | 45.3 | |
IV. Ç. | 95.9 | 80.7 | 109.2 | 100.8 | 117.1 | 90.7 | 44.5 | |
2021 | I. Ç. | 97.0 | 84.8 | 109.3 | 102.6 | 108.9 | 82.3 | 50.1 |
II. Ç. | 93.3 | 79.7 | 108.1 | 104.7 | 103.2 | 79.8 | 58.5 | |
III. Ç. | 59.8 | |||||||
IV. Ç. | 60.4 |
Şekil 8. Sektör Güven Endeksleri
Kaynak: TÜİK
*Endeks aylık olarak yayınlanmaktadır, üçer aylık ortalamalar hesaplanmıştır.