KAPAK
İSTANBUL YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI
KALKINMA ÖNCELİKLİ BÜYÜME DOSTU VERGİ SİSTEMİ
İş Toplumunun Beklentilerine ve Yükümlülüklerine Uygun
Yeni Nesil Konsensüs
Proje Koordinatörleri
Vehbi KARABIYIK, YMM - Prof. Dr. Nazım EKREN, YMM
Editör
Prof. Dr. Cemal İBİŞ, YMM
İstanbul 2022
Bu kitabın bütün yayın hakları İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’na aittir. İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’nın yazılı izni alınmadan kitabın tümü ya da bir kısmı basılamaz, dijital ortama aktarılamaz.
“ Kalkınma Öncelikli Büyüme Dostu Vergi Sistemi ” adlı bu kitap İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası tarafından yayınlanmış olup ücretsiz olarak dağıtılmaktadır.
Baskı-Cilt:Sena Ofset Ambalaj Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti.
Tel: 0212 613 38 46 - info@senaofset.com.tr
Sertifika No. 45030
ISBN 978-605-73990-3-8 (Karton Kapaklı) Birinci baskı Mayıs 2022 / 3.000 Adet
Oda Yönetim Kurulu
Vehbi KARABIYIK, YMM, Başkan
Sabri TÜMER, YMM, Başkan Yardımcısı
H. İbrahim AKTAN, YMM, Başkan Yardımcısı Bayram TURANÇİFTÇİ, YMM, Oda Sekreteri Hakkı KOÇAK, YMM, Sayman
Zafer ALTINTAŞ, YMM, Üye
Nazım ÖZ, YMM, Üye
Araştırma ve Çalışma Grupları
- Sistem Önerisinin Yapısı ve Özellikleri
Ana Eksenler
Bu bölüm çalışma grupları tarafından müştereken hazırlanmıştır.
Mevcut Vergi Sistemine Yönelik Öneriler
Prof. Dr. Emre BURÇKİN, YMM - Prof. Dr. Mithat MELEN, YMM
Dr. Ahmet Bumin DOĞRUSÖZ, SMMM - Mehmet Akif ULUSOY, YMM Nihat UZUNOĞLU, YMM
- Önerilen Sistemin Veri ve Bilgi Kaynakları
Teorik Çerçeve ve Literatür
Prof. Dr. Cemal İBİŞ, YMM – Prof. Dr. Hakan TAŞTAN, YMM Prof. Dr. Atilla UYANIK, YMM - Aslan COŞKUN, YMM
Doç. Dr. Ali Altuğ BİÇER, SMMM- Doç. Dr. Ahmet Oğuz DEMİR Başak GÜRÖZ – Canberk TÜRKEÇ
Türkiye Vergi Sisteminin Yapısı ve Özellikleri
Bülent SOYLAN, YMM
Vergi Düzenlemelerinin Vergi Hasılatı ve GSYH üzerindeki Etkileri
Dr. İbrahim TUTAR, YMM
Anayasa’da Yer Alması Önerilen Mali ve Vergi Düzenlemeleri Anketi
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası Üyeleri, Süleyman GENÇ, YMM - Dr. Mefule FINDIKÇI ERDOĞAN, Kübra Hatice BİLDİK
Vergi Mükellefi Paydaşların Görüş ve Düşünceleri: Saha Araştırması
Trend Grup Pazar Araştırma Dan. Org. Hizm. Ve Tic. A.Ş Nurhan KEELER
Akademik Kurul
Prof. Dr. Sudi APAK, YMM - Prof. Dr. Emre BURÇKİN, YMM
Prof. Dr. Nuran CÖMERT, YMM - Prof. Dr. Ahmet Hayri DURMUŞ, YMM Prof. Dr. Cemal İBİŞ, YMM - Prof. Dr. Hakan TAŞTAN, YMM
Prof. Dr. Emin Sadi Haluk SUMER, YMM - Prof. Dr. Atilla UYANIK, YMM Dr. İhsan Veysi SEVİĞ, YMM - Dr. İbrahim TUTAR, YMM -Dr. Ahmet Bumin DOĞRUSÖZ, SMMM
Mevzuat Komisyonu
ÇANAKCI, YMM - Şenol ÇETİN, YMM - Erdal DEMİR, YMM Orkun GİRGİN, YMM - Fatma GÖK, YMM - Emsal ÖZCAN, YMM - Dr. Ahmet KAVAK, YMM – Serdar AKDEMİR, YMM - Ferhat ATEŞALMAZ, YMM - İbrahim
Şeref ÖZÇELİK, YMM - Yılmaz ÖZEL, YMM - Yılmaz TÜCCAR, YMM - Murat ÜRKMEZ, YMM - Murat ZEREN, YMM
SUNUŞ
Uzunca bir süredir İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’nda tasarımı ve içeriği üzerinde çalışılan bu konu, 2020 yılının sonlarında projelendirilmiştir. Veri ve bilgi derleme süreci 2021 yılının sonlarında Uzunca bir süredir İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’nda tasarımı ve tamamlanmıştır. 2022 yılının ikinci çeyreğinde, projenin paydaşlarla ve kamuoyuyla paylaşılacaktır. içeriği üzerinde çalışılan bu konu, 2020 yılının sonlarında
Mal ve hizmet üretimini ifade eden büyüme süreci, iş dünyasının ve kamu otoritesinin karar ve uygulamalarının ortak sonucudur. Üretim ve büyüme kapasitesinin ve performansının kalitesinin artırılmasında kalkınma kritik rol ve fonksiyona sahiptir. Proje, kalkınma referansına vurgu yapan üretim dostu perspektifinde, iki paydaş arasında yeni nesil vergi konsensüsü oluşturmayı amaçlamaktadır. Ayrıca, şirketler kesiminin, iş dünyasının tedarik-üretim-satış sürecinin her aşamasını içeren mukayeseli rekabet avantajı sağlayacak kurumsal yeniden yapılanmasının yönüne ve şekline ilişkin tespit ve önerilere de yer verilmektedir.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, sistem önerisinin yapısını ve özelliklerini yansıtan önerilen sistemin ana eksenleri ile mevcut vergi sistemine ilişkin öneriler ele alınmaktadır. Üretimle ve kalkınmayla ilişkisi dikkate alınarak, çalışmanın esasını oluşturan öneriyi şekillendiren, iş toplumunun beklentileriyle ve yükümlülükleriyle ilgili iki ana eksen ve bunlarla ilgili stratejiler ve eylemler detaylı şekilde tanımlanmış ve açıklanmıştır. Ayrıca, mevcut vergi sisteminin uygulanmasına ve mevzuatına ilişkin sorunlara ve çözümlere içeren öneri de bu bölümde yer almaktadır.
İkinci bölümde, önerilen sistemin veri ve bilgi kaynakları beş alanda kapsamlı şekilde derlenmiş ve analiz edilmiştir. Kavramsal çerçeve ile literatürün değerlendirilmesi, akademik ve uygulama alanlarındaki görünümünü yansıtacak şekilde ele alınmıştır. Türk vergi sisteminin yapısı ve özellikleri, kronolojik ve tematik çerçevedeki gelişim ve değişim süreçlerini açıklamıştır. Vergi düzenlemelerinin vergi hasılatı ve GSYH üzerindeki etkilerini ölçülmüş ve değerlendirilmiştir. Anayasada ve ilgili mevzuatta yapılması önerilen düzenlemeleri ve gerekçelerini belirlemek amacıyla, meslek mensuplarına anket uygulanmış, sonuçlar bu çerçevede tasnif edilmiştir. İş toplumunun dolayısıyla işletmelerin araştırma konusuna ilişkin görüş ve düşüncelerini almak amacıyla, Türkiye’nin farklı bölgelerinde faaliyette bulunan farklı sektörlerdeki, farklı ölçeklerdeki işletmelere yönelik saha araştırması yapılmıştır.
Uzun çalışma sürecinde geniş çerçevede belirlenmiş ekiplerin ortak ürünü olan çalışmada, bilimsel araştırmalarda kullanılan sistematiğe uygun bir yaklaşım tercih edilmiştir Çalışmanın ana amacı, hem yürürlükteki vergi sisteminin iyileştirilmesine yönelik önerileri hem de kalkınma öncelikli büyüme dostu vergi sisteminin yeni nesil konsensüse dayalı tasarımını belirlemek, paydaşlarla ve toplumla paylaşmaktır. Bu perspektifle başlatılan ve tamamlanan çalışmanın bölümlerinde bir çok önemli konu ele alınmıştır.
Birinci bölümde,
İş toplumunun beklentileri, evrensel vergi sistemi ve uygulamaları kapsamında ele alınmaktadır.
İş toplumunun yükümlülükleri, evrensel işletme davranışı ve yaklaşımı bakışıyla tanımlanmaktadır.
Mevcut vergi sistemine yönelik öneriler, kanunla düzenleme yapılmasını gerektiren ve uygulamaya ilişkin başlıklarına göre tasnif edilmektedir.
Uygulama modeli, önerilen sistemin paydaşlar tarafından değerlendirilmesi ve geçiş dönemi izleme süreçlerini içermektedir.
İkinci bölümde ise,
Ulusal ve uluslararası literatürde yer alan kavramsal, teorik ve uygulamaya yönelik bilgi birikimi ve tecrübe değerlendirilmektedir.
Türkiye vergi sisteminin yapısı ve özellikleri, tarihsel gelişim, mevcut durum ve uluslararası karşılaştırması başlıklar altında incelenmektedir.
Yeminli Mali Müşavirlerin konuya ilişkin mevzuat önerileriyle ilgili anket verileri kullanılmaktadır.
Vergi düzenlemelerinin etkilerine ilişkin ekonometrik modellerin sonuçları yer almaktadır.
İşletmelerin coğrafi, sektör ve ölçek dağılımlarına göre sahadan toplanmış araştırma konusuyla ilgili veri ve bilgileri bulunmaktadır.
Mevzuat önerileri ile saha araştırmalarında, derinlemesine görüşmeler yapılmış ve anket yöntemleri kullanılmıştır. Ekonometrik analizlerde ARDL, VEC, VAR ve benzeri modeller yanında Fourier-Granger nedensellik testleri uygulanmıştır.
Emeği geçen, bilgi birikimi ve tecrübesini paylaşan, katkı sağlayan ve destekleyen kurumlara kuruluşlara bireylere teşekkür ederiz.
Çalışma, İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Odası’nın tüm yöneticileri ve üyelerinin, araştırma ve çalışma gruplarının, akademik kurulun ortak bir ürünüdür. Bu vesileyle, kendilerine şükranlarımızı sunar, ülkemize ve ilgili paydaşlarımıza yararlı olmasını temenni ederiz.
Vehbi Karabıyık
İstanbul Yeminli Mali Müşavirler Oda Başkanı
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
AE1 : Ana Eksen 1
AE2 : Ana Eksen 2
Ar-Ge : Araştırma ve Geliştirme DİİB : Dahilde İşleme İzin Belgesi F : Faaliyetler
GSYH : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla IoT : Nesnelerin İnterneti
İTB : İş Toplumunun Beklentileri
İTY : İş Toplumunun Yükümlülükleri MTV : Motorlu Taşıtlar Vergisi
KDV : Katma Değer Vergisi
KDV : Katma Değer Vergisi Kanunu
KDVGUT : Katma Değer Vergisi Genel Uygulama Tebliği Kn : Kanun
KV : Kurumlar Vergisi
KVÖ : Kısa Vadeli Öneri
OECD : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü OVÖ : Orta Vadeli Öneri
ÖİV : Özel İletişim Vergisi
PÖ : Politika Önerisi
S : Strateji
SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu
TÖ : Temel Öncelikler
vb : ve benzeri
VUK : Vergi Usul Kanunu
YTB : Yatırım Teşvik Belgesi
GİRİŞ
İstikrar ve büyüme arasındaki ilişkilerin yönü ve şekli, ulusal ve küresel ekonomik görünümlere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. 20. yüzyılın son çeyreği, istikrarla büyüme ortamı olarak tanımlana gelmiştir. Bu yüzyılda, parametreler ve paradigmalar değiştiğinden, gerçekleşmesi imkansız olasılıklarla karşılaşıldığından, büyümeyle istikrar sağlama döneminin başladığı ön plana çıkmaktadır. Bu bakış açısı, büyümenin sadece ekonomik istikrarı değil, diğer toplumsal alanlarda da istikrara katkı sağlanabileceğini ifade etmektedir. Kalkınma ve büyüme arasında da benzer bir ilişki sistematiği söz konusudur. Makroekonomik performansın düzey ve kalitesi, hangi koşullarda ne tür etkileşimin olabileceğine işaret etmektedir.
İşletmeler ve oluşturdukları iş toplumu, mal ve hizmet üretiminin en önemli mekanizmalarından biridir. Kamu otoritesi ise, diğer araç ve uygulamalarına ek olarak, vergi sistemi ve mevzuat oluşturma yoluyla kalkınma ve büyüme sürecini doğrudan ve dolaylı şekilde etkilemektedir.
- yüzyılda karşılaşılan küresel krizler ve gelişmeler, devletin ekonomik rol ve fonksiyonuna, işletmelerin iş modellerine ve iş yapma biçimlerine yeni boyutlar katmıştır. Bu iki paydaşın, kalkınma öncelikli büyüme konseptiyle ilgili talep ve beklentilerini, tercih ve önceliklerini yeni bir anlayışla ortak paydada buluşturması, ulusal imkan ve kaynakların daha etkin ve verimli kullanımı konusunda güçlü bir sinerji sağlayacaktır.
Çalışma, yukarıda ifade edilen perspektif doğrultusunda, iş toplumunun beklentileri ve yükümlülükleri açısından tasarlanmış vergi sistemi önerisi sunmaktadır. Karşılıklı ilişkilerinden dolayı, iş toplumunun beklentilerini ve yükümlülüklerini, kamu otoritesinin yükümlülüklerini ve beklentilerini yansıtmaktadır. Beklentiler ve yükümlülükler, evrensel vergi türleri ve uygulamaları ile evrensel işletme davranışı ve yaklaşımı çerçevesinde belirlenmiştir.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Bölümler, çalışmanın konusuna uygun şekilde, girdiler ve çıktılar sistematiğine göre tasarlanmıştır. Sıralamada öncelik, çalışmanın çıktısını yansıtan sistem önerisine verilmiştir.
İlk bölümde önerilen sistemin yapısı ve özellikleri ele alınmıştır. İlk aşamada parametreler üzerinde durulmuştur. Bu çerçevede ana eksenler belirlenmiştir. Daha sonra, eksenlerle ilgili stratejiler oluşturulmuştur. Ayrıca, her strateji için yerine getirilmesi uygun görülen faaliyetler ve eylemler tanımlanmıştır. İkinci aşamada ise, uygulama modeli tasarımı ele alınmıştır. Yapılacak işler, işlemler ve faaliyetler dikkate alınarak süreçlerin yönetimine ilişkin öneriler üretilmiştir.
İSTANBUL YEMİNLİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI KALKINMA ÖNCELİKLİ BÜYÜME DOSTU VERGİ SİSTEMİ
İkinci bölüm, sistem önerisi için ihtiyaç duyulan veri ve bilgilerin derlenmesi ve değerlendirilmesine tahsis edilmiştir. Bu yaklaşım çerçevesinde beş ayrı çalışma ve araştırma grubu oluşturulmuştur. Sırasıyla her konu detaylı şekilde ele alınmıştır. Önerilen sistemin teorik ve uygulama alanlarıyla ilgili ulusal ve küresel literatür incelenmiş, teorik yaklaşımlar analiz edilmiştir. Önemli tematik başlıklara göre ve kronolojik perspektifle, Türkiye’nin vergi tecrübesi değerlendirilmiştir. Vergi oranlarında yapılacak değişikliklerin vergi hasılatı ve GSYH üzerindeki etkileri, literatürdeki yaklaşımlar çerçevesinde ve ekonometrik modellerle test edilmiştir. Ayrıca, bu bölümde iki saha araştırmasına da yer verilmiştir. Oda üyesi yeminli mali müşavirler ile, vergi sistemine ilişkin olarak Anayasa’da ve ilgili mevzuatta yapılması gereken öneriler konusunda anket yapılmış ve sonuçlar sistematik olarak tasnif edilmiştir. Son olarak, Türkiye çapında firma ölçeklerine ve sektörlere göre işletme yöneticileri ile yetkililerinin vergi konusundaki görüş ve önerilerini derleme amacıyla saha araştırması yapılmıştır. Araştırmada derinlemesine mülakat yanında standart anket yönetimi kullanılmıştır.
Çalışmanın girdileri ve çıktıları, çalışmanın konusuna göre belirlenmiş, gerekli veri ve bilgiler derlenmiş ve değerlendirilmiştir. Öneriler, bu bileşenlerin ortak sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İlgili paydaşların görüş ve önerileri, çalışmanın tasarımına önemli katkı sağlayacaktır. Böyle etkileşimler, bu ve benzer çalışmaların güncellenmesine ve sürdürülebilirliğine katkı sağlayacak; bilgi birikimi ve tecrübenin daha etkin ve verimli bir şekilde kullanılmasını mümkün kılacaktır.